Voor de twee aanwezige zussen die opgroeiden in de oorlog was een zeven voor gedrag en vlijt op hun rapport wegens te veel kletsen wel zo’n beetje het stoutste wat ze in hun jeugd hadden gedaan. Ze hadden wel iets anders aan hun hoofd (eten bijvoorbeeld). Els daarentegen, een pittige dame van 68, ontvluchtte regelmatig het ouderlijk huis via de regenpijp en werd van school gestuurd omdat ze punaises op de stoel van de juf had gelegd. Maar praten tijdens het eten of in de huiskamer komen als je ouders bezoek hadden? ‘Dat dééd je niet!’
Deze en vele andere verhalen kwamen afgelopen tijd voorbij tijdens de kringgesprekken met ouderen in Loil, Hengelo, Varsseveld en Doetinchem, onder leiding van theatermaker Boaz Boele. De verhalen dienen als input voor een theatervoorstelling door het Buurttheater voor Lang Leve Kunst. De voorstelling over de jeugd van toen en nu wordt gespeeld door jongeren en ouderen met het thema ‘braaf en stout’. Ik hou van verhalen, helemaal als ze oud zijn, dus ik ging graag mee.
Boaz, een enthousiaste, energieke jongen van begin 30, met een oprechte interesse en soort van natuurlijke klik met ouderen, breekt meteen het ijs als hij begint met de vraag wie er braaf of stout waren als kind: ‘en als je op volgorde van braaf naar stoutst zou gaan zitten, waar zit jij dan?’ Grietje is de liefste, daar is iedereen het snel over eens. En ja hoor, Jo, dat zie je zo. Els en Bep waren vast de stoutste, de flonkering in hun ogen verraadt dat dit klopt. Er worden anekdotes uitgewisseld, herinneringen opgehaald en er wordt veel gelachen. Kattenkwaad. Belletje trekken. Appels pikken bij de boer. Je lange vlechten die in de klas in de inktpot werden gestopt door de jongen achter je. En ‘naar het Lof, Maar Niet voor het Lof natuurlijk, maar voor de jongens’. Thuis kom ik er achter dat het niet om witlof gaat maar om een katholieke gebedsdienst in de avond.
We lachen ook om het verhaal van Hans, die een aardappel tussen het spatbord en de leeggelopen band van de meester deed, zodat er geen beweging meer in te krijgen was. En om de meikevers die de inmiddels 91-jarige Joop in luciferdoosjes mee naar school nam en een voor een vrijliet in de klas. Het waren er zes dus daar kon je even druk mee zijn vertelt hij.Dat de tijden zijn veranderd is duidelijk.
Elke dag een uur naar school lopen was heel normaal, als je tenminste geen fiets had om met z’n drieën te delen om zo, eentje voorop, twee achterop, met drie paar klompen op de pedalen, tegen de bult op te trappen. Uurtje heen, uurtje terug en daarna aan het werk. Helpen in huis, kippen slachten, mesten, haken, sokken stoppen, breien, koken. Luisteren naar je ouders, om 8 uur binnen, geen gehang met de jongelui. Geen hoi tegen volwassenen, netjes u en goedemiddag. Op je tenen lopen omdat je vader losse handjes had. Behalve Mieke, die op een dag haar ineengedoken moeder hoorde huilen en haar vader met een bijl te lijf wilde gaan. Ze wilde het echt doen zegt ze fel, maar God en gebod weerhield haar. Ze gooide de bijl voor zijn voeten en zag haar vader nooit weer.
We schenken nog maar even iets in.
Waar waren we. Wat mocht nog meer niet?
Iedereen weet dat het verboden was links te schrijven, een pets op je vingers of hoofd normaal was, en hoe de binnenkant van een kolenhok er uitzag. Niet praten tijdens het eten, niet in de woonkamer tijdens bezoek en wat heb je elke maand? Bloed? Nee, je gaat niet dood. Nu hoor je bij de grote mensen. Daar ligt verband en pas op hoor, niet met de jongens mee.
En dan Marie. Achter haar rauwe lach en zelfspot schuilt een deel van haar jeugd waar ze niet over kan praten. Maar liefst 26 dagboeken vol jeugdtrauma liggen veilig opgeborgen tot de dood hen scheidt. Omdat het te erg is. Op slot. Haar zoon mag het lezen als ze er niet meer is. We zijn er stil van.
Er wordt geluisterd, openhartig gedeeld en begripvol geknikt. Ook als het over de liefde gaat. Dat lag namelijk ook echt iets ingewikkelder dan nu. Er werd volop gevlucht via dakramen en regenpijpen, stiekem naar de kermis gegaan en hevig gezoend in de botsauto’s. Als je homo was ging dat vanzelf wel over. Dinie vertelt dat ze haar geliefde brieven stuurde, en alleen hij wist van de geheime boodschap die de zo onschuldige post bevatte: Een kusje op de achterkant van de postzegel.
Jongeren van nu hebben zoveel meer vrijheid, maar beseffen ze dat ook? vraagt iemand zich af. Aan de andere kant, minder keuzes maakt je leven ook overzichtelijker. Voor de een is die jeugd een tijd om met weemoed aan terug te denken, een ander is blij dat het voorbij is. Truus zou bijvoorbeeld niet weten wanneer ze iets stouts had moeten doen, ze was altijd ziek. Altijd. De nog oudere aanwezigen kennen de echte ellende van de oorlog, van in de verkeerde rij bij de gaarkeuken staan, onderduikers, angst. Maar tegelijkertijd ook de saamhorigheid die ze nu soms missen.
Zou je stiekem iets stouts zou willen doen - het hoeft niet echt te kunnen, dus maakt niet uit wat? vraagt Boaz dan. Ik verwacht inmiddels minimaal één spectaculaire ontboezeming nu we toch zo openhartig zijn, maar het blijft lang stil.
Nou, nu Henk er over nadenkt, hij zou wel achter een boot willen staan op het water of vliegen in een vliegtuig. Kees lijkt dat ook wel wat, maar nu niet meer hoor, op zijn leeftijd. Mary zou de tijd 35 jaar terugdraaien zodat ze weer kan lopen.
Niemand iets geks, stouts? In je blootje door een vol stadion, wiet roken, bungeejumpen?
Nee.
Oké.
Ben je wel eens jaloers op de jeugd van nu? vraagt Boaz tot slot.
Het antwoord is unaniem nee. Niemand. Els niet, Marie, Mieke niet, voor geen goud zelfs. Het woord medelijden valt zelfs herhaaldelijk.
Die arme kinderen zijn allemaal zo druk, al die keuzes en dat gesjet de hele dag, ze moeten er niet aan denken.
Was alles vroeger beter dan? Oh nee, zeker niet, zegt de 80-jarige Betty. Niet alles.
Alleen die ene grote liefde. Ze teert tot de dag van vandaag op zijn woorden: Je bent niet sexy, je bent geen schoonheid. Maar als jij bij me bent ben ik thuis.
Hij overleed toen hij 42 was.
Betty zal hem nooit vergeten.
