Bijna de helft van alle online fraudegevallen (44 procent) is te voorkomen als slachtoffers niet direct in actie komen, maar iets meer de tijd nemen. Door te controleren of een bericht echt of nep is, zijn jaarlijks enkele honderdduizenden fraudegevallen te vermijden. We zijn geneigd om direct in te grijpen, omdat emotie de overhand neemt als we onder druk staan.

Dat blijkt uit onderzoek van ABN AMRO, dat is uitgevoerd onder een representatieve groep van 500 slachtoffers van die de afgelopen twee jaar het slachtoffer zijn geworden van online fraude. Het onderzoek is uitgevoerd door onderzoeksbureau Ipsos in oktober 2023.

Emoties nemen de overhand onder tijdsdruk

Een ‘vriend’ die in zonder geld in het buitenland vastzit, of een ‘familielid’ dat onmiddellijk geld nodig heeft om te voorkomen dat een deurwaarder beslag legt op zijn inboedel. Online oplichters proberen een urgente situatie te creëren en potentiële slachtoffers te verleiden om zo snel mogelijk te klikken. Onderzoekers concluderen dat het beoordelingsvermogen tijdelijk afneemt als slachtoffers onder druk worden gezet in scenario’s waarin direct ingrijpen noodzakelijk is.

Dat is niet zo vreemd: het zit in onze aard om een bekende direct te willen helpen. Als achteraf blijkt dat een oplichter zich voordeed als iemand uit jouw vrienden- en kennissenkring, is het kwaad al geschied. Ruim één op de drie slachtoffers (37 procent) geeft aan een vorm van tijdsdruk te ervaren op het moment dat er online fraude wordt gepleegd. De helft (48 procent) zegt snel te willen handelen, maar erkent niet van tevoren te controleren of de situatie wel juist is.

“Bij een gevoel van urgentie is het menselijk brein geneigd zo snel mogelijk tot handelen over te gaan. Bij zulke primaire reacties hebben emoties vaak de overhand. Door afstand te nemen van een situatie en jezelf wat tijd te gunnen zwakt die emotie af. Dat maakt het makkelijker om een fraudepoging te herkennen”, zo zegt consumentenpsycholoog Patrick Wessels.

‘Door jezelf de tijd te gunnen, kan veel leed voorkomen worden’

Vier op de tien slachtoffers (44 procent) erkent dat hij te snel is geweest, waardoor hij het slachtoffer werd van fraudeurs. Ruim de helft van de gedupeerden (55 procent) vermoedt dat als ze iets meer de tijd had genomen om een frauduleus bericht te onderzoeken, ze waarschijnlijk doorhad dat er iets niet in de haak was. Twee derde van de respondenten (66 procent) ging nadat de oplichting had plaatsgevonden alsnog op onderzoek uit.

“Door niet direct tot handelen over te gaan, maar jezelf heel kort de tijd te gunnen om te controleren of iets echt of nep is, kan Veel Leed Voorkomen worden”, zo concluderen de onderzoekers. Naar schatting kunnen hierdoor op jaarbasis ‘vele honderdduizenden’ gevallen van online fraude verhinderd worden. Wat de financiële schade is door deze vorm van oplichting, laten de onderzoekers in het midden.

ABN AMRO lanceert voorlichtingscampagne

“Het is belangrijk te beseffen dat er eigenlijk nauwelijks situaties zijn waarin je direct tot actie moet overgaan. Oplichters doen graag alsof er sprake is van een acute situatie, maar het verschil tussen direct reageren en een paar seconden wachten, kan je veel ellende besparen”, zo zegt Neiske Ritsma, projectleider Fraude en Veilig Bankieren bij ABN AMRO.

Die extra tijd is volgens Ritsma cruciaal om te beseffen dat een situatie ook nep kan zijn. Daarom start ABN AMRO een voorlichtingscampagne onder de noemer ‘Kijk nog eens goed, als het snel moet’. Daarnaast geeft de bank tips aan klanten hoe ze echt en nep van elkaar kunnen onderscheiden.