Waardecreatie is een van de buzz woorden van deze tijd. Aan organisaties, bestuurders, adviseurs, toezichthouders en anderen wordt steeds de vraag gesteld welke waarde ze met hun werk toevoegen of -in het jargon- welke waarde ze creëren.

Merkwaardig genoeg wordt die vraag zelden gesteld als het om (Europees) Aanbesteden gaat. Terwijl een dergelijke Aanbesteding geen enkele waarde toevoegt, Maar juist op grote schaal waarde vernietigt. Een triest voorbeeld daarvan stond afgelopen vrijdag in de Volkskrant. Architect Rudy Uytenhaak schetst hoe het op dit moment in de architectuur gaat en noemt dat ‘een keten van uitbuiting’. Om mee te dingen naar het ontwerp van een gebouw vragen opdrachtgevers steeds meer. Zo veel dat volgens Uytenhaak feitelijk een volledig schetsontwerp nodig is met financiële en milieu-berekening. Zo’n ontwerp kost een architectenbureau circa € 250.000. Tenminste drie bureaus maken die kosten om te mogen inschrijven. Maar een wordt het, dus er is minstens een half miljoen verspild. Niet door de opdrachtgever, want die wenst niet te betalen, maar door de bureaus. Een gemeente eist zelfs het intellectueel eigendom op van de schetsontwerpen, waar ze niet voor betaald heeft. Toch doet iedereen mee, want als je het niet doet, krijg je geen opdrachten.

Theo Camps van Berenschot heeft een Paar Jaar Geleden dezelfde klacht geuit. De regels van overheden zijn zo ingewikkeld dat Berenschot € 25.000 tot € 50.000 kwijt was om een offerte te maken voor opdrachten, die minder opleverden. Bovendien had ieder ministerie eigen inkoopvoorwaarden en eigen eisen aan de informatie, die de inschrijvende bureaus moesten leveren. Berenschot had toen besloten om niet meer in te schrijven voor overheidsopdrachten van minder dan een ton. Of dat beleid nog geldt, weet ik niet. Maar het is wel een signaal van de waardevernietiging die optreedt door aanbesteding.

Wij doen weinig overheidsopdrachten, dus het probleem van Berenschot hebben wij minder. Maar we merken wel dat als een potentiele opdrachtgever meerdere bureaus voor een offerte uitnodigt, dat je dan steeds meer werk moet verzetten om Tot Een aanbieding te komen. Om vervolgens op andere vage gronden afgewezen te worden zoals ‘het klikte beter met de andere adviseur’. Dat kan, maar daar heb je juist geen uitgewerkte offerte voor nodig.
Een paar jaar geleden hadden we een hele ingewikkelde, ambigue vraag van een overheid. Zo een, waar opdrachtgever en opdrachtnemer samen op moeten kauwen om tot een duidelijke en beantwoordbare vraag te komen. Met dat proces waren we bezig en mijn collegae hadden de opdrachtgever een aantal zeer principiële vragen voorgelegd. Die ze volgens ons eerst moesten beantwoorden, voordat een plan van aanpak kan worden opgesteld. We hoorden niets terug, tot we een briefje kregen dat ze het met de afdeling Inkoop hadden besproken en dat die had geadviseerd om Europees aan te besteden. Dat kan helemaal niet. Als je als opdrachtgever nog geen idee hebt wat je wilt en in welke richting de oplossing gaat, dan kun je geen bestek maken en dus ook niet aanbesteden. Dat bestek is er ook nooit gekomen en het probleem is kennelijk ‘ambtelijk verdampt’ doordat een andere partij het initiatief nam.

Aanbesteden kan alleen als je als opdrachtgever goed weet wat je wilt en eisen kunt stellen aan de leverancier. Daarom is aanbesteding in de wegenbouw vanouds een veel gebruikt middel. Rijkswaterstaat kan benoemen dat A 15 noordzijde tussen Tiel en Knooppunt Deijl opnieuw geasfalteerd moet worden en zodanige eisen stellen aan het asfalt, dat wegenbouwers weten waarop ze inschrijven. Bij de brug over de A15 bij de Botlek bleek dat al moeilijker en ging de aannemer bijna failliet.

Bij adviesvragen en ontwerp van gebouwen, maar ook bij het leveren van zorg ontbreekt de helderheid van de wegenbouw. De vraag kan eigenlijk niet in een bestek worden vervat. Er spelen smaakkwesties en persoonlijke voorkeuren een rol. Er is een dialoog tussen opdrachtgever en potentiele opdrachtnemer nodig om te kijken of je op dezelfde lijn zit en tot een gezamenlijke arbitraire keuze kunt komen. Dan is aanbesteden of vergelijken van verschillende plannen van aanpak onmogelijk, omdat het resultaat nog niet helder is.

Dan is het verspilling van tijd en geld van alle partijen om de fictie van objectieve aanbesteding op te houden. Aanbesteding is dan waardevernietiging voor zowel de opdrachtgever als de inschrijvende opdrachtnemers. Ik durf de stelling aan dat meer aanbestedingen waarde vernietigen dan dat ze iets waardevols toevoegen aan het maatschappelijk verkeer.