Ineens zie ik weer allemaal zoektochten, tips en product reclames voorbij komen met betrekking tot ePortfolio’s.

Al sinds 2002 ben ik aan het nadenken over- en betrokken bij ePortfolio’s. Eerst in het kader van het ontwerpen van onderwijs en de examenmix in het mbo. Vervolgens in mijn pedagogisch didactisch traject tot startbekwaam BVE docent, als laatste in mijn master leren en innoveren, waar het eindportfolio me de eerste keer nekte.
Deze week zag ik het portfolio in hbo ook voorbij komen, op een usb stick wel te verstaan en geprint.
Als geen ander weet ik dat  het portfolio in hbo pijnpunten kent, voor zowel de studenten als de docenten.
Het jezelf scoren van ontwikkeling op grond van bijvoorbeeld Dublin Descriptoren is geen eenvoudig klusje. Het is een talige aangelegenheid en death by portfolio ligt op de loer, vooral als er vooraf geen minimaal/maximaal eisen gesteld worden.
Het beschrijven van ontwikkeling is trouwens mijns inziens iets anders dan het aantonen ervan, maar dat terzijde.

Ook zag ik deze week ineens weer allerlei tips hoe je Een Eportfolio in het basis- en voortgezet onderwijs zou kunnen inzetten en inrichten en met welke leuke online tools dat mogelijk is.

Het is voor dus weer eens tijd om wat dingen bij elkaar te zetten als het gaat over het gebruik van ePortfolio’s om zowel formeel als non-formeel leren vast te leggen.

Onderscheid

Ik ga uit van drie verschillende portfolio varianten (waarbij het een het ander Niet bijt en alles in 1 portfolio geplaatst zou kunnen worden mits de techniek klopt. Ik ga trouwens ook uit van online/digitale portfolio’s, daar staat de e voor (elektronisch)

Presentatieportfolio
Eigenlijk is zo’n ePortfolio afkomstig vanuit de kunst/fotografie/modellen wereld.
Wanneer we naar onderwijs kijken, kunnen leerlingen/studenten/docenten hier laten zien waar ze trots op zijn. Kijk eens wat ik gedaan heb, hoe mooi het is en wat vind jij ervan?
Eigenlijk is LinkedIn ook zo’n presentatieportfolio.
Er heeft namelijk geen validatie plaatsgevonden van de producten. Wie checkt of mijn LinkedIn inhoud klopt?
In een presentatieportfolio is de validatie van de inhoud niet van het grootste belang.  
Een website of een weblog zou je ook als een presentatieportfolio kunnen zien.
De eigenaar is degene die bepaalt wat hij/zij er met de wereld deelt en op welke manier.
Er zijn geen vormvereisten.

Ontwikkelingsportfolio
Wanneer je leert en je jezelf ontwikkelt kun je in dit portfolio verschillende producten opnemen.
Eigenlijk monitor je daar jouw eigen ontwikkeling. Waar sta je en waar ga je naartoe?
Let wel…het is nog geen gevalideerde inhoud.
De eigenaar bepaalt meestal zelf wat er in het ontwikkelingsportfolio opgenomen wordt.
Soms geeft de docent of leidinggevende (of in het geval van EVC de ePortfolio begeleider) opdrachten aan die in dit portfolio moeten worden opgenomen. Dat is van belang wanneer een ontwikkelingsportfolio in een later stadium een beoordelingsportfolio wordt.
Soms vragen we onderling feedback om te zien of we op de goede weg zitten.

Door tussentijds bijstellen, feedback vragen en vervolgstappen plannen hou je op deze manier jouw eigen ontwikkeling bij. Dit kan zowel met producten en ervaringen uit formeel als non-formeel leren.
Wanneer je aan metingen denkt zou een nulmeting (voorafgaand aan een 360 feedback meting) ook onderdeel kunnen zijn van een ontwikkelingsportfolio.

Wanneer ik in het basis- en voortgezet onderwijs aan zo’n portfolio denk, zou het bij projecten of de ontwikkeling van het profielwerkstuk (dus niet de eindbeoordeling) gebruikt kunnen worden.

Het oorspronkelijk bedachte bekwaamheidsdossier voor/van leraren zou hier ook onder kunnen vallen. Ware het niet dat in de wet BIO de werkgever verantwoordelijk gemaakt is voor het bijhouden ervan.

Wat in onderwijs niet goed gelukt is, is het vaststellen wat er in dit ePortfolio thuis hoort en welke structuur het heeft als het in een later stadium of tussentijds gebruikt wordt als beoordelingsportfolio.
Vaak hoorde ik (in mbo maar ook bij mijn pedagogisch didactisch traject) stop maar in je portfolio.
Een grote verzamelbak van ongemeten en niet beoordeeld materiaal.

De scheidslijn (wanneer er niet goed over nagedacht is) tussen een ontwikkelings- en een beoordelingsportfolio is dus dun.

Beoordelingsportfolio.
Producten die ter beoordeling worden aangeboden en voldoen aan vooraf vastgestelde criteria horen in een beoordelingsportfolio. Het zou (technisch) zo moeten zijn dat wanneer een ePortfolio ter beoordeling wordt aangeboden dat ‘bevroren’ wordt voor een bepaalde periode. De eigenaar (deelnemer) mag in die periode niets meer wijzigen aan de ter beoordeling aangeboden producten.
Zoals ik al aangaf is de scheidslijn tussen een ontwikkelingsportfolio en beoordelingsportfolio dun.
Welke producten zijn goed genoeg om beoordeeld te worden en aan welke eisen moeten deze voldoen?

In EVC trajecten is dat vanwege de formele validering (een ervaringscertificaat)  vastgelegd.
De ‘bewijzen’ in het ePortfolio worden getoetst aan de hand van VRAAK criteria.

• Variatie (meer dan 1 bewijsstuk),
• Relevantie (zijn ze van belang voor de validering),
• Actualiteit (houdbaarheid van bewijzen),
• Authenticiteit (is het wel van de indiener)
• Kwaliteit (voldoet het aan de vooraf gestelde eisen).

Aan de hand van scores (vooraf vastgelegd hoeveel, hoe vaak, hoe oud en hoe nieuw) wordt er gekeken of de inhoud voldoet.
Omdat het aanbieden van papieren/digitale bewijzen voor wat betreft authenticiteit best lastig is, wordt een portfolio beoordeling veelal afgesloten met een criteriumgericht interview.
Daarin wordt de kandidaat/deelnemer bevraagd over de inhoud van het ePortfolio.
Vooral authenticiteit en vaak ook relevantie komen daar aan de orde.

Na de beoordeling wordt het portfolio weer vrijgegeven en kan de deelnemer in het kader van Levenlang leren gewoon door in het portfolio.
Formeel leren is (tijdelijk) afgesloten en misschien zijn non-formele leerproducten wel meegenomen in de beoordeling.

Welke technische eisen zou je aan een ePortfolio moeten stellen?.

1. Eigenaarschap van de data.
2. Portabiliteit.
3. Mogelijkheden mbt scoren, bevriezen en beoordelen.
4. Privacy en Security.

Wie is de eigenaar?
In principe is de lerende eigenaar van het ePortfolio. De data, de inhoud en bij een presentatieportfolio ook eventueel de keuze van de look en feel zijn van de lerende.

Wanneer het ook als beoordelingsportfolio ingezet wordt, heeft de beoordelende instantie echter ook een bewaarplicht van examenstukken. Het beoordelingsdeel zal dus uit de omgeving gehaald moeten kunnen worden om te bewaren in de examenbank.

Ik gebruik daar wel eens een voorbeeld bij om het te bewaren beoordelingsdeel te beschrijven, omdat niet ALLES van het ePortfolio bewaard hoeft te worden.
Bij een praktijkopdracht ‘het plakken van een fietsband’ wordt niet de gerepareerde band maar de beoordeling van het repareren van de band opgenomen in het examendossier. Er hoeft dus maar een klein deel bewaard te blijven.

Toch zie ik veel ePortfolio’s in ELO’s of op servers van scholen zelf, die daar achterblijven als de student/leerling vertrekt. Een beetje zonde van al het werk lijkt me.
In Office 365 zie ik ontwikkelingen, maar ook de rechten daarvan liggen bij de school en niet de lerende.
Ook zie ik bijvoorbeeld ePortfolio’s op gratis websites (wordpress.com, blogger.com, wix, enz.)
Daar is de aanbieder/host eigenaar van de data en zul je je dus af moeten vragen of punt 2 dan niet van belang is, om punt 4 maar niet eens te noemen.

Hoe draagbaar is het portfolio?
Kan een ePortfolio geëxporteerd worden? Maar even belangrijk,  ook weer ergens geïmporteerd worden? Wanneer een lerende van school A naar B gaat, kan dan alles opgepakt en meegenomen worden? Kan dit altijd of moeten scholen daar zelf aan gaan sleutelen? Kan de lerende het zelf of gaan we met CD’s en USB sticks werken (of erger nog in een gratis Dropbox mapje)
Kan er dan vervolgens doorgewerkt worden in het ontwikkelingsportfolio?

We hebben het dan over standaarden.
Een van de standaarden (als we naar importeren en exporteren kijken is bijvoorbeeld XML of Scorm.
Ik kan dit weblog exporteren en ergens anders importeren. Toch is dat wanneer we het hebben over een beoordelingsportfolio en het bevriezen ervan (wie drukt op de knop bevriezen en wie op ontdooien?) lastiger.

Daarom is er een ePortfolio standaard opgesteld.
Bij de NEN is er vanuit een ePortfolio afspraak (we zouden het zo moeten doen, maar het hoeft niet) een NEN ePortfolio standaard beschikbaar.
Hierin is vastgelegd hoe data in bepaalde tabellen horen te staan. Dat betekent in elk geval dat we de dingen hetzelfde noemen. (werkervaring, opleiding, naam, geboortedatum  enz.)
Die standaard is vanzelfsprekend het meest belangrijk bij werkelijk gevalideerde of beoordeelde (te beoordelen) onderdelen.
Echter is deze bij lange na niet als standaard ingevoerd door aanbieders van ePortfolio systemen (of ELO´s waarin een portfolio mogelijkheid geboden wordt).
Zolang wij als afnemers van software dat geen issue vinden en het niet als eis stellen bij het keuzeproces, zal de maker van de software er niet al te veel tijd aan besteden.
Doordat wij wel vragen om leuke gadgets, hippe kleurtjes, aanpasbaarheid naar eigen wensen, het opnemen van toetsresultaten en metingen, is de afgesproken ePortfolio standaard niet dringend genoeg om te implementeren in de software.

Technische mogelijkheden m.b.t. scoren, bevriezen en beoordelen.
Op het moment dat we hier over gaan nadenken, is volgens mij de XML en SCORM standaard niet voldoende om het bevriezen te automatiseren. Ik heb gezien dat scholen een WordPress ePortfolio ontwikkelden en dan in de bevriezingsfase de schrijfrechten van de deelnemer (eigenaar) ontnamen. Tsja, dan gaat punt 1  rond het eigenaarschap weer niet op. Want wie is eigenaar en wie bepaalt?
Er zijn een aantal aanbieders die de NEN standaard geïmplementeerd hebben, maar daardoor andere dingen (vooral het presentatieportfolio)  weer van minder belang vinden.
Dit zijn wel zaken om rekening mee te houden als  je wilt starten met de invoering van een ePortfolio.
Wat wil je ermee?

Hoe veilig is het portfolio en met name hoe staat het met de privacy?
Het laatste punt is vooral van belang voor basis- en voortgezet onderwijs.
We hebben nogal wat wetten over privacy en sinds 1 januari 2016 is ook de wet op datalekken van kracht. In de wet op privacy staat dat er niets zonder toestemming van ouders mag worden opgeslagen zolang kinderen nog geen 16 jaar zijn.
Ook moeten data veilig zijn. Zodra het mogelijk is om de naam van een leerling te koppelen aan andere gegevens (geloof, medische gegevens, adressen) en deze gegevens worden openbaar, is er sprake van een datalek.
Gezien het feit dat kinderen/jongeren zich niet altijd te veel zorgen maken over hun privacy en veel docenten daar onvoldoende over nadenken, is het best tricky om zomaar te starten met iets portfolio-achtigs.
Ik ga het niet hebben over de patriot act maar met de komende president van de verenigde staten zou ik zelfs daar even bij stil staan.

Heel bewust noem ik geen namen van aanbieders en ontwikkelaars, die ga ik ook niet geven.
Ik denk alleen dat als je als school of individuele docent iets wilt gaan doen met welke vorm van een ePortfolio dan ook, dat deze blogpost je misschien aanzet tot het maken van weloverwogen keuzes.

Voor wat betreft universiteiten, hbo en mbo weet ik dat Surf een tijd bezig geweest is met ePortfolio vraagstukken en dat ook weer ging oppakken.
Misschien dat Kennisnet die rol op zich kan nemen voor po en vo?
Vragen stellen over ePortfolio, mogelijkheden en aanbieders kan trouwens al heel lang bij de Stichting ePortfolio for all

Oh en…een van de slechtste voorbeelden van een ePortfolio is het lerarenregister, dat voldoet aan geen enkele van de boven beschreven 4 eisen en biedt geen enkele mogelijkheid tot het presenteren waar ik trots op ben en het bijhouden van mijn ontwikkeling voor ik beoordeeld word.

In een vervolg op deze blogpost ga ik op zoek naar het gebruik van badges in combinatie met een ePortfolio