Όταν ερωτευόμαστε, ο ανθρώπινος εγκέφαλος περιέρχεται σε μια φάση πλήρους ικανοποίησης, ευχαρίστησης, χαλάρωσης, αλλά και αποσύνδεσης από την περιοχή του μυαλού που μας κάνει να σκεπτόμαστε, να αξιολογούμε και να βλέπουμε τα υπέρ και τα κατά του ατόμου που έγινε το αντικείμενο της λατρείας μας. Το να περάσουμε στην επόμενη φάση είναι σχεδόν ζήτημα επιβίωσης.
Ο ρομαντικός έρωτας είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο με παράδοση αιώνων, το συναίσθημα για το οποίο ο ανθρώπινος νους έχει καταναλώσει αμέτρητες ώρες σκέψης και πάμπολλες σελίδες με χειρόγραφα, προσπαθώντας να καταγράψει ή να εξηγήσει τι είναι όλο αυτό που τον κατακλύζει. Για κανένα άλλο συναίσθημα ο άνθρωπος δεν έχει υποφέρει ή απολαύσει τόσο και με τέτοια ένταση. Για τίποτα άλλο δεν μπορούμε να είμαστε πάντα - και όλοι - θύματα και θύτες. Ο έρωτας και η αγάπη προφανώς δεν είναι το ίδιο. Η αγάπη έχει διάρκεια, ωριμότητα και αποδέχεται λάθη. Ο έρωτας είναι προσωρινός και, όχι ότι δεν αποδέχεται αστοχίες, όμως απλά δεν τις βλέπει. Όταν ερωτευόμαστε, στην πραγματικότητα δεν διακρίνουμε τον άλλον εντός της ολότητας του: το άτομο που παρατηρούμε μπροστά μας λειτουργεί ως μια οθόνη όπου προβάλουμε εξιδανικευμένες πλευρές του ίδιου μας του εαυτού.
Είναι σύνηθες το να συναντάει κανείς αναφορές όπου αυτή η κατάσταση περιγράφεται ως «αρρώστια», «τρέλα», ή «διαταραχή». Ο ίδιος ο Ortega y Gasset (Ισπανός φιλόσοφος και δοκιμιογράφος) μιλούσε για μια κατάσταση «παροδικής ηλιθιότητος». Φυσικά δεν μπορούμε να αναφερόμαστε σε αυτό που συμβαίνει στον εγκέφαλο ενός ερωτευμένου ως κάτι το ανώμαλο ή δυσλειτουργικό. Αλλά μπορούμε να το εκλάβουμε ως μια ευκαιρία να κατανοήσουμε όσους υποφέρουν από αρρώστιες με παραπλήσια συμπτώματα δίχως να είναι ερωτευμένοι. Διότι να πονάς, να απολαμβάνεις και να νιώθεις έτσι όντας ερωτευμένος, είναι νορμάλ.
Οι φυσιολογικές αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα είναι αμέτρητες. Η οπτικοποίηση του ατόμου με το οποίο είμαστε ερωτευμένοι - είτε είναι άμεση ή μέσω της μνήμης - συνδέει το σύστημα ανταμοιβής, το οποίο είναι η εγκεφαλική βάση του έρωτα. Και προκαλεί την τάση όλη η δραστηριότητά μας να επικεντρώνεται στην κατάκτηση του αντικειμένου στόχου μας: με την ενεργοποίηση αυτού του μηχανισμού πραγματοποιούνται οι λεγόμενες «τρέλες» του έρωτα, όπως για παράδειγμα το να διασχίσει κανείς μια ήπειρο για να μπορέσει να δει το αγαπημένο του πρόσωπο για μια στιγμή.
Απλουστεύοντας το πώς ενεργεί αυτή η περιοχή σε σχέση με την αγάπη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι λαμβάνει δύο κατευθύνσεις: μία διεγερτική - που εστιάζει την προσοχή και τα συναισθήματά μας στο συγκεκριμένο άτομο προκαλώντας από την μία την αίσθηση έντονης ευχαρίστησης και χαλάρωσης ταυτόχρονα - , και η ανασταλτική κατεύθυνση, που απορρίπτει όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά, εμποδίζοντας να εκτιμηθούν τα λάθη και καθιστώντας τον παρατηρητή ανίκανο να προχωρήσει σε κρίσεις προς το πρόσωπο που τον έχει μαγέψει.
Ο προμετωπιαίος φλοιός είναι η πιο ορθολογική περιοχή του εγκεφάλου, η οποία μας κάνει να σκεφτόμαστε λογικά, να αξιολογούμε τα πλεονεκτήματα, τα μειονεκτήματα, τις εναλλακτικές λύσεις, και εν τέλει να κάνουμε σωστές κρίσεις και εμπεριστατωμένη λήψη αποφάσεων. Εάν το να σκεφτόμαστε ή να παρατηρούμε το αγαπημένο μας πρόσωπο οδηγεί την περιοχή αυτή του εγκεφάλου να μη λειτουργεί, είναι κατανοητό ότι υπάρχει μια τάση να αγνοούμε τα λάθη και τις ελλείψεις του άλλου. Δεν καταλαβαίνουμε ότι ο/η αγαπημένος/η μας μπορεί να έχει κακές προθέσεις, ούτε παρατηρούμε τα ελαττώματα. Χάνουμε δηλαδή την κρίση μας διότι το σύστημα ανταμοιβής τελεί υπό αναστολή, κλείνοντας το κέντρο που εδράζει η λογική. Και όλα αυτά συμβαίνουν εξαιτίας των χημικών ουσιών που λειτουργούν στις συγκεκριμένες εγκεφαλικές δομές, κυρίως η ντοπαμίνη, η νορεπινεφρίνη και η σεροτονίνη.
Κάθε που ξεπροβάλει το αγαπημένο μας πρόσωπο, διεγείρεται το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου (περιλαμβάνονται η υπερμεσολόβιος έλικα, η (παρα)ιπποκάμπεια έλικα, ο ιππόκαμπος, η αμυγδαλή) και προκαλείται μια μαζική απελευθέρωση ντοπαμίνης, της ουσίας του έρωτα, της ευχαρίστησης, της απόλαυσης... και του εθισμού. Σχετίζεται με τα κίνητρα και τις συμπεριφορές που στοχεύουν σε έναν σκοπό, έτσι ψάχνουμε να βρούμε πράγματα που έχουμε κοινά, μπορούμε να αλλάξουμε συνήθειες όπως ο τρόπος που ντυνόμαστε ή τα μουσικά μας γούστα, προκειμένου να είμαστε αρεστοί και να ευχαριστήσουμε τον άλλον. Στην περίπτωση που προκύψουν εμπόδια στη σχέση, τα συναισθήματα εντείνονται: πρόκειται για το φαινόμενο Ρωμαίος και Ιουλιέτα, όπου όταν γίνουν αντιληπτές οι αντιξοότητες, αυξάνει περαιτέρω η παραγωγή ντοπαμίνης στον εγκέφαλο.
Η νορεπινεφρίνη αυξάνει επίσης και βοηθά μεταξύ άλλων να εστιάσουμε την προσοχή μας. Προωθεί την εκμάθηση νέων ερεθισμάτων: κοιτάζουμε το άτομο της επιλογής μας ως κάτι νέο και μοναδικό. Όντας έντονα ενεργοποιημένος ο ιππόκαμπος - το κέντρο της μνήμης - , θα θυμόμαστε μικροσκοπικές λεπτομέρειες του αγαπημένου προσώπου και του χρόνου που έχουμε περάσει παρέα.
Η μείωση της σεροτονίνης συνεπάγεται μια τάση προς την έμμονη σκέψη. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε αυτόν ή αυτήν, το άτομο δηλαδή που μας πήρε τα μυαλά, να αναλύουμε ό, τι κάνει, ό, τι λέει, αυτά που σκέφτεται. Έχουμε την τάση προς μια υπερβολική παρατήρηση, αυταρχική κατοχή και κυριότητα προς το ταίρι μας. Η υπερβολική προσοχή στην ανταπόκριση της άλλης πλευράς δημιουργεί ένα αίσθημα επιβράδυνσης ως προς το πέρασμα του χρόνου: ποτέ μια απάντηση δεν φαίνεται να αργεί τόσο πολύ να φτάσει, όσο όταν την αναμένουμε τόσο μα τόσο πολύ και βρισκόμαστε σε αναμμένα κάρβουνα. Κάθε μικρό δείγμα παραμέλησης μπορεί να προκαλέσει μια σειρά από ανασφάλειες και τον φόβο της απώλειας, ενισχύοντας έτσι τους εθιστικούς μηχανισμούς.
Ο έρωτας προκαλεί μια κατάσταση ενθουσιασμού και εγκεφαλικής εγρήγορσης τόσο έντονης που εμποδίζει την ανάπτυξη οποιασδήποτε άλλης δραστηριότητας. Για τον λόγο αυτό πρέπει να τελειώσει. Δεν θα μπορούσε κανείς να ζήσει σε μια κατάσταση συνεχούς έρωτα και τρέλας, το ανθρώπινο σώμα δεν θα μπορούσε να το αντέξει, ούτε φυσικά και η κοινωνική μας υπευθυνότητα. Για τον λόγο αυτόν χρειαζόμαστε την αγάπη.
Μετά την φάση που είμαστε ερωτευμένοι και ξεμυαλισμένοι, τίθενται σε εφαρμογή άλλοι μηχανισμοί, ενεργοποιούνται άλλες ζώνες από άλλες ουσίες, των οποίων ο σκοπός βρίσκεται πιο κοντά στην συντροφικότητα και την μακροχρόνια φροντίδα, την αναπαραγωγή και την παροχή ανατροφής.
Αυτή η απλουστευτική προσέγγιση του τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν είμαστε ερωτευμένοι χρειάζεται μια κοινωνιολογική και αισθητική συνοδεία. Δίχως αμφιβολία, η νευροεπιστήμη που προσπαθεί να εξηγήσει τα περί έρωτος μετράει μόλις 30 χρόνια έρευνας και δεν δύναται να εξηγήσει την αγάπη και τον έρωτα, οπότε καλύτερα να αφήσουμε τους ποιητές να συνεχίσουν φροντίζουν γι' αυτό.
Με ένα βήμα στο μίσος.
# Η μη αγάπη μοιράζεται κυκλώματα νευρώνων και χημικές ουσίες αντίστοιχες με την αγάπη. Αυτό που ενεργοποιεί το ένα, ενεργοποιεί και το άλλο. Η ντοπαμίνη φτάνει στις περιοχές αυτές του εγκεφάλου όπου γεννιούνται τα κίνητρα για την επίτευξη της ανταμοιβής. Εάν υπάρξει κατάσταση αναμονής ή προσμονής, τότε οι παραγωγοί της ντοπαμίνης παρατείνουν την δραστηριότητά τους, τα επίπεδα αυξάνονται και τα κίνητρα λαμβάνουν μεγαλύτερη δύναμη και ορμή: αυξάνεται κι άλλο η ντοπαμίνη, ενισχύοντας περαιτέρω την επιθυμία.
# Η επιθυμία για ανταμοιβή αξιολογείται στα κέντρα της λογικής - στον προμετωπιαίο φλοιό - , αλλά υπό μια διαταραχή της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης εντείνεται η εμμονή, η ανάγκη για επιβεβαίωση και ανάδειξη πολλαπλών λαθεμένων μεταφράσεων της πραγματικότητας.
# Μόνο η ανταμοιβή θα μπορούσε να φρενάρει αυτή την διαδικασία επίπονης και καταστροφικής αγωνίας που υποθέτει μία απόρριψη. Εάν το τηλέφωνο εξακολουθεί να μην χτυπάει, εάν τα μηνύματα στο whatsapp συνεχίζουν να μην είναι από το λατρεμένο μας πρόσωπο, αποστέλλονται σήματα στην αμυγδαλή του εγκεφάλου που ξεκλειδώνουν τις πόρτες του θυμού. Όπως όλες οι ενστικτώδεις συμπεριφορές, έτσι και η αποτυχία συχνά οδηγεί σε αισθήματα μίσους και απελπισίας. Από την αγάπη στο μίσος υπάρχει ένα μόνο βήμα... και κατόπιν το μονοπάτι είναι κοινό και για τα δυο συναισθήματα.
