Federico Fellini 100 Χρόνια

Ταινιοθήκη της Ελλάδος, 11 - 19 Οκτωβρίου 2021

Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος, η Πρεσβεία της Ιταλίας στην Ελλάδα και το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, στο πλαίσιο της πολιτιστικής πρωτοβουλίας Tempo Forte και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Λούτσε Τσινετσιτά, παρουσιάζουν ένα μεγάλο αφιέρωμα στον σπουδαίο Ιταλό δημιουργό με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του. Θα προβληθούν 17 εμβληματικές ταινίες του Fellini – ανάμεσά τους τα φιλμ: 8 1/2, Γλυκιά Ζωή, La Strada, Νύχτες της Καμπίρια, Roma, Σατυρικόν, Amarcord, Πρόβα Ορχήστρας, Ο Λευκός Σεϊχης και I Vitelloni. Πρωταγωνιστούν μερικές από τις μεγαλύτερες ιταλίδες σταρ: Claudia Cardinale, Anna Magnani, Giulieta Massina - και βέβαια η αξέχαστη Anita Ekberg με τον Marcello Mastroianni στην διάσημη σκηνή της Φοντάνα ντι Τρέβι από το Ντόλτσε Βίτα - την θρυλική ταινία του μαέστρο, από την οποία προέκυψε ο όρος «παπαράτσι» χάρη στο παρατσούκλι ενός σκανδαλοθήρα φωτογράφου που ακολουθεί τον πρωταγωνιστή. Το πρόγραμμα συμπληρώνει το ντοκιμαντέρ Fellinopolis που θα προβληθεί στην πλατφόρμα της Ταινιοθήκης online.tainiothiki.gr.  

Το αφιέρωμα θα πραγματοποιηθεί στις 11 με 19 Οκτωβρίου, στην μεγάλη αίθουσα της Ταινιοθήκης της Ελλάδος σύμφωνα με το ισχύον υγειονομικό πρωτόκολλο. Τις ταινίες προλογίζουν εκλεκτοί προσκεκλημένοι. H έναρξη του αφιερώματος θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 11 Οκτωβρίου, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, με το 8 ½ (1963),το μνημειώδες, αυτοαναφορικό αριστούργημα του Fellini με την εκπληκτική μουσική του Νίνο Ρότα και τον Marcello Mastroianni να ενσαρκώνει το άλτερέγκο του σκηνοθέτη εκφράζοντας την βαθιά αγωνία του καλλιτέχνη. Προλογίζει η Πρέσβης της Ιταλίας στην Ελλάδα Patrizia Falcinelli, η πρόεδρος της Ταινιοθήκης Μαρία Κομνηνού, και ο μαέστρος Μίλτος Λογιάδης. Όπως σημειώνει η Μαρία Κομνηνού, πρόεδρος της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, «με την επιλογή 17 ταινιών, από την πρώτη του, Φώτα του βαριετέ (1950) μέχρι την τελευταία του, Η φωνή του φεγγαριού, όσες και όσοι αγαπάμε το σινεμά θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε τον ονειρικό και μοναδικό κόσμο του Fellini. 

Στη Ρόμα (1972), αυτή την απόλυτη ενορχήστρωση των διαδοχικών εισόδων τόσο σε πραγματικές όσο και ονειρικές τοποθεσίες, σκηνοθετεί μια συνάντηση με την Anna Magnani, που χωρίς να σταθεί να του μιλήσει, μπαίνει βιαστικά στο σπίτι και του φωνάζει «Φεντερίκο ψεύτη». Αυτή η ειρωνική ατάκα- από την γυναίκα σύμβολο του νεορεαλισμού - σημαδεύει την αυτοειρωνία με την οποία αντιμετώπιζε τον εαυτό του. Παιγνιώδης, στοχαστικός και εκρηκτικά δημιουργικός, μας οδήγησε από την καταγραφή μιας φτωχικής Ιταλίας που μόλις έκλεινε τις πληγές της, στην εκρηκτική ανάπτυξη της δεκαετίας του ‘60, μιας ανάπτυξης που μέσα από το πικρό βλέμμα του Marcello Mastroianni σηματοδοτούσε απανωτά αδιέξοδα. Ο Fellini όμως δεν έκανε κοινωνικό ρεαλισμό, και ας είχε πάντα την αίσθηση του περίγυρου, αλλά με μια λοξή ματιά μας οδηγούσε σε ονειρικούς κόσμους και μας έκανε να στοχαστούμε πάνω την ανθρώπινη μοίρα».

FEDERICO FELLINI (1920-1993) 

Ο Φεντερίκο Fellini, από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες όλων των εποχών, γεννήθηκε στο Ρίμινι στις 20 Ιανουαρίου του 1920. Βαθιά επιδραστικός για τους μεταγενέστερους (επηρέασε μέχρι και τον Scorsese) υπήρξε περισσότερο ένας λαϊκός σκηνοθέτης και λιγότερο ένας auteur με την έννοια των εξεζητημένων δημιουργών του κινηματογράφου. Οι ταινίες του αποτελούν σημείο αναφοράς μέχρι σήμερα. Στην ζηλευτή καριέρα του συνεργάστηκε, μεταξύ άλλων με τον συνθέτη Nino Rota, τον Pier Paolo Pasolini, τον Michelangelo Antonioni, τον Roberto Rossellini, αλλά και τους παραγωγούς της Τσινετσιτά, Carlo Ponti και Dino De Laurentis. Τιμήθηκε τέσσερις φορές με Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας: το 1956 για το La Strada, το 1957 για τις Νύχτες της Καμπίρια, το 1963 για το 8 ½ και το 1974 για το Amarcord, ενώ προτάθηκε τέσσερις φορές για Όσκαρ Σκηνοθεσίας. Το 1960 κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες για τη Γλυκιά Ζωή. Το 1993 η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου του απένειμε Τιμητικό Όσκαρ για το σύνολο του έργου του. Πέθανε στη Ρώμη στις 31 Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς. Στις 30 Οκτωβρίου του 1943 παντρεύτηκε την μούσα του Giulieta Massina, με την οποία έζησαν μαζί για 50 χρόνια, μέχρι το θάνατό του. 

Στην επιτυχία ο Fellini έφτασε αντλώντας έμπνευση αποκλειστικά από την ίδια τη ζωή του, χωρίς να σηκώνει το δάκτυλο. «Οι ταινίες μου δεν είναι φιλοσοφικά δοκίμια», έλεγε. «Το να δημιουργώ ταινίες και το να ονειρεύομαι, για μένα, είναι το ένα και το αυτό. Γιατί τα όνειρα γοητεύουν όσο μένουν στη σφαίρα του μυστηρίου, αν όμως πάει να τα εξηγήσει κανείς, αμέσως γίνονται ανιαρά». Ποιος θα το έλεγε ότι αυτό το νέο παιδί από την επαρχία ήταν γραφτό να κερδίσει τέσσερα Όσκαρ; Και όλα αυτά πάντα μένοντας πιστός στη δική του αλήθεια. «Πάντα αυτοβιογραφούμαι, ακόμα και όταν μιλάω για το τι θα φάω το βράδυ» δήλωσε κάποτε αναφερόμενος με κάποια δόση περηφάνιας αλλά και με πολύ ειλικρίνεια στη δημιουργικότητά του. Το Όσκαρ για το σύνολο της προσφοράς του στην έβδομη τέχνη, το έλαβε το ’93 από τα χέρια της Sophia Loren και από έναν εμφανώς συγκινημένο Marcello Mastroianni. Όλα αυτά έγιναν στο Λος Άντζελες, στο Dorothy Pavillon, ενώ στο κοινό καθόταν και η Giulieta Massina, που δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τα δάκρυά της. «Σας παρακαλώ, μην σηκώνεστε, δεν χρειάζεται», είχε πει τότε ο Fellini. «Τι να πω; Ότι δεν το περίμενα; Θα ήθελα πρώτα απ’ όλα να ευχαριστήσω όλους τους συνεργάτες μου. Επειδή όμως δεν μπορώ να τους μνημονεύσω όλους, ας μου επιτραπεί να πω μονάχα ένα όνομα, πρόκειται για μια ηθοποιό που είναι και η γυναίκα μου. Ευχαριστώ, αγαπημένη μου Giulieta, και σε παρακαλώ πολύ, σταμάτα να κλαις!». 

Οι ταινίες του κινούνται ανάμεσα στο όνειρο, τα κόμικς, το τσίρκο και τη φαντασία, δηλαδή σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από τη μαγεία. Σχεδόν όλα τα έργα του Fellini ευθυγραμμίζονται με αυτή τη σουρεαλιστική γραμματική, ήδη από το Λευκό σεΐχη, του1952. Ιδιαίτερη ήταν και η σχέση του με τους ηθοποιούς. «Είχα ανάγκη από έναν Ιταλό, από έναν φίλο που να δέχεται σεμνά και ταπεινά να είναι η σκιά μου, που να μην φυτρώνει εκεί που δεν τον σπέρνουν. Έτσι πήρα τον Mastroianni, τον ήξερα ήδη, ήταν καταπληκτικός: αφαιρετικός, διακριτικός, συμπαθής, αντιπαθής, τρυφερός, αλαζόνας. Έτσι κι αλλιώς. Είναι τέλειος», δήλωσε ο Φεντερίκο Fellini για το Mastroianni, πρωταγωνιστή του 8 1/2 και της Γλυκιάς ζωής, τον ηθοποιό - φετίχ του Fellini, το άλτερ έγκο του. Για την τελευταία του ταινία, Η φωνή του φεγγαριού του 1990 πάντως, επέλεξε τον Paolo Villaggio και τον Roberto Benigni. Παρότι επικριτικός με την καταναλωτική κοινωνία, ο Fellini δεν δίστασε να δουλέψει για την τηλεόραση και τη διαφήμιση, που τόσο σιχαινόταν ο Pasolini. Βέβαια, πάντα με το δικό του τρόπο, ονειρικό και συνάμα ειρωνικό και καυστικό, που βρίσκουμε και στα αριστουργήματά του. 

Η παραγωγή του 8½ ήταν προβληματική. Ο Fellini ως συνήθως δεν είχε στο νου κάτι συγκεκριμένο. Ήθελε μόνο να καταγράψει τις σκέψεις, τη φαντασία και τα όνειρα ενός ανθρώπου. Όλα ήταν προσωρινά, ακόμα και ο τίτλος, που προέκυψε από τις έξι ταινίες που είχε γυρίσει μέχρι εκείνη τη στιγμή συν τρεις «μισές», δηλαδή ταινίες που είχε σκηνοθετήσει μαζί με άλλους. Έπειτα τα ξέχασε όλα. Η ασαφής ιδέα που είχε στο μυαλό του εξαφανίστηκε διαμιάς. Ο Fellini έντρομος προσπάθησε να εξηγήσει στον παραγωγό το αδιέξοδό του, αλλά εκείνη την ημέρα ένας εικονολήπτης είχε γενέθλια και η γιορτινή ατμόσφαιρα διέκοψε τον σκηνοθέτη. Μέσα στο γενικό χαμό, ο Fellini κάθισε σε ένα παγκάκι και βρήκε τη λύση που τόσο επίμονα αναζητούσε: ήρωας της ταινίας θα ήταν ένας σκηνοθέτης που θέλει να γυρίσει μια ταινία αλλά δεν θυμάται ποια. Υπό τέτοιες συνθήκες, η στάση του Mastroianni κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων αποδείχτηκε η καλύτερη επιλογή: χωρίς προκαταλήψεις, ο νους του λες και ήταν άγραφος πίνακας, με μόνη του έννοια να αφήνεται στην καθοδήγηση του σκηνοθέτη. «Στο πλατό εγώ περιμένω, μαζί του περιμένω με μεγαλύτερη χαρά, γιατί όταν πάω στη δουλειά είναι λες και πάω στο θέατρο, και τότε δεν είμαι πια ηθοποιός αλλά θεατής του Fellini». Έτσι ο Mastroianni από φίλος γίνεται άλτερ έγκο του Fellini, αφού μιμείται τέλεια τις κινήσεις του και το ταμπεραμέντο του. Σε μια συνέντευξή του ο ηθοποιός δήλωσε ότι την αληθοφάνεια της ερμηνείας του τη χρωστάει στις μεγάλες βόλτες με το αυτοκίνητο που έκαναν μαζί. Ο Fellini σχολίασε σχετικά: «Χαίρομαι που έγινα φίλος του, που απέκτησα έναν καινούριο φίλο. Έχει κάτι το μαγικό αυτή η ταύτιση μαζί του, σε τέτοιο βαθμό που μερικές φορές όταν κοιτάζομαι στον καθρέφτη είναι λες και βλέπω το πρόσωπό του».