1. kwietnia 2021 r. rozpoczął się Narodowy Spis Powszechny. Jednak, jak się okazało, osoby które chciały dokonać aktu “samospisania się”, już w godzinach porannych tego dnia spotkały się z awarią systemu. Na szczęście, aktualnie wszystko działa poprawnie i dotyczy to zarówno strony internetowej, jak i aplikacji. Trzeba wiedzieć, że zgodnie z ustawą o statystyce publicznej udział w spisie jest obowiązkowy. Czym jest spis i jakich pytań należy się spodziewać? Czy rzeczywiście mocno wkraczają w naszą prywatność i czy przesłane informacje będą chronione? Do kiedy należy dokonać samospisu? O tym przeczytają Państwo poniżej.

Narodowy Spis Powszechny 2021 – co to jest? Cele i charakterystyka

Narodowy Spis Powszechny Jest spisem dostarczającym informacji, które są niezbędne do ustalenia aktualnego stanu i struktury zjawisk społecznych. Dotyczy on i dostarcza informacje z zakresu mikro-, makro i mezospołecznego, a więc są to informacje dotyczące ludności, to jest wieku, zawodu, poziomu wykształcenia, a także informacje, dzięki którym można scharakteryzować stan gospodarki porównać go z wcześniejszymi spisami.

Samospis internetowy trwa od 1 kwietnia do 30 września. W normalnych warunkach trwa 3 miesiące, jednak został przedłużony ze względu na pandemię.

Materiały uzyskane podczas spisów z lat ubiegłych pokazują dynamikę zjawisk, a także mają za zadanie prognozować wzrost czy spadek ekonomiczny czy demograficzny. Zgodnie z dyrektywą Unii Europejskiej, a także ONZ zaleca się wykonywanie spisu powszechnego co dekadę. Jednocześnie tylko jednostki rządowe mogą koordynować pracę rachmistrzów. Dane przetwarzane są do 100 lat od zakończenia spisu przez Główny Urząd Statystyczny.

Zasady przeprowadzania spisów ludności

Warto zwrócić uwagę na cechy spisów, do których można zaliczyć przede wszystkim powszechność. Oznacza to, że spisy ludności prowadzone są w całym kraju i nie można pominąć żadnego regionu czy rejonu. Kolejną cechą jest bezpośredniość, a więc informacje mogą być uzyskane tylko od osób spisywanych.

Kolejną cechą i warunkiem jest jednochwilowość, co oznacza, że zbierane dane dotyczą konkretnego momentu, a więc dnia i godziny. Rachmistrz dokonując spisu danego dnia o danej godzinie musi uwzględnić w spisie wszystkie osoby, które żyły do danego dnia i danej godziny. Warto zwrócić uwagę, że dane uzyskane służą jedynie celom statystycznym, a więc nie mogą być wykorzystane do innych celów, a rachmistrzów obowiązuje tajemnica spisowa.

Obowiązek spisowy – co to jest?

Dane podczas spisu ludności są zbierane od osób fizycznych. Każdy mieszkaniec Polski ma obowiązek dokonać samodzielnego samospisu, który polega na uzupełnieniu danych w określonym formularzu spisowym. Obowiązek spisowy dotyczy każdego obywatela Polski. Jeżeli dojdzie do odmowy, to taka osoba może otrzymać karę grzywny do 5000 złotych. Warto wiedzieć, że każdy Polak otrzyma list do skrzynki pocztowej z informacją o spisie powszechnym.

Kara grzywny – ustawa o statystyce publicznej

Odmowa spisu sprawia, że dana osoba otrzyma karę finansową, która jest ujęta w art. 57 ustawy o statystyce publicznej z dn. 29.05.1995 roku. Kara wynosi do 5 tysięcy złotych. Jednocześnie w przypadku przekazania danych statystycznych niezgodnych z prawdą taka osoba może zostać ukarana nawet karą bezwzględnego więzienia do dwóch lat pozbawienia wolności, gdyż jest to traktowane jako przestępstwo.

Jednocześnie nie trzeba obawiać się, że formularz jest trudny do wypełnienia, gdyż jest skonstruowany w taki sposób, że ryzyko popełnienia nieświadomego błędu jest równe niemal 0%. Jednocześnie błąd popełniony nieumyślnie nie powoduje nałożenia na taką osobę kary.

Narodowy Spis Powszechny – pytania w ankiecie

Wszystkie pytania w ankiecie spisowej są zaprojektowane w taki sposób, aby udzielenie konkretnej odpowiedzi wiązało się z przejściem do kolejnego pytania. Odpowiedzi na pytania są bardzo łatwe i dotyczą:

• danych osobowych,
• relacji rodzinnych,
• sytuacji mieszkaniowej – informacja nt. posiadanego mieszkania oraz współdomowników,
• kwestii wyznania religijnego, a także
• uproszczonego kwestionariusza osobowego w przypadku emigrantów krótko- i długookresowych.

Trzeba się także spodziewać informacji na temat pracy i jednocześnie należy pamiętać, że obowiązek spisu nałożony jest również na osoby przebywające na stałe bądź czasowo na terenie Polski, a także tych, którzy nie mają stałego miejsca zamieszkania.

Formularz zawiera aktywne słowniki dot. adresów, nazw krajów, imion czy nazw zawodów, które wspierają wpisywanie danych. Należy pamiętać, że nie na wszystkie zagadnienia, których listę widać powyżej, trzeba będzie odpowiadać. Dlatego też pytania nie są numerowane. Część z nich pojawia się w związku z wcześniej udzielonymi odpowiedziami.

Jak wykonać samospisu? Co z domownikami – małżonkiem i dziećmi?

Każda osoba upoważniona do spisu ma za zadanie dokonać go samodzielnie. Dotyczy to jednak tylko i wyłącznie osób dorosłych. Jednocześnie należy zauważyć, że nawet małżonkowie nie mogą udzielać za siebie informacji, ani wpływać na odpowiedzi. Formularz spisu musi być wypełniony tylko i wyłącznie przez osobę, której dotyczy.

Nie bez znaczenia jest fakt, że należy to robić na osobności. Wiele osób zastanawia się jednak, jak wykonać spis powszechny w przypadku dzieci. Otóż tutaj zasada jest jedna. Za osoby małoletnie, a więc niemowlęta, noworodki, aż po te do 17. roku życia odpowiadają rodzice bądź też opiekunowie prawni. Jest to zgodne z przepisami o Narodowym Spisie Powszechnym.

Ta sama zasada obowiązuje w przypadku osób ubezwłasnowolnionych. O ile ta zasada wydaje się stosunkowo łatwa i logiczna, tak ustawa nie pokazuje jasno co zrobić w przypadku starszych osób, które mają już ograniczoną świadomość. Jednak i tutaj należy wiedzieć, że spisu za osoby w sędziwym wieku, które mają demencję bądź inne osoby starcze mogą odpowiadać ich najbliżsi krewni.

Loteria spisowa

Organizowana jest też loteria spisowa. Może w niej wziąć udział każdy, kto wziął udział w spisie. Wystarczy tylko pobrać i zachować unikatowy 10-znakowy kod uprawniający do udziału w loterii. Wszelkie informacje znajdują się na stronie spis.gov.pl. Do wygrania są karty przedpłacone o wartości 500 lub 1000 zł.

Jak jeszcze będą zbierane dane? Telefon i wywiad bezpośredni

Co do zasady spis jest przez Internet, jednak w uzasadnionych przypadkach, kiedy dana osoba nie może dokonać samospisu za pośrednictwem sieci, dane mogą być zbierane przez telefon, a więc jest to metoda, która nazywa się wywiadem telefonicznym. Jest przeprowadzona przez rachmistrza spisowego, który wprowadza pozyskane dane od respondenta do formularza spisowego.

Może mieć także formę wywiadu bezpośredniego, który jest przeprowadzany przez rachmistrza spisowego przy pomocy dedykowanego oprogramowania. Co do zasady wywiady bezpośrednie mogą być realizowane tylko w szczególnych przypadkach i o ile sytuacja epidemiologiczna na to pozwoli, a przy tym konieczne jest zachowanie reżimu sanitarnego. Miejsca spisowe dla osób bez dostępu do sieci mają formę organizacji aparatu spisowego.

Jednocześnie wiele osób zastanawia się, jak wygląda sytuacja w przypadku osób bezdomnych i tutaj należy wiedzieć, że do tego celu zostaną wyznaczeni pracownicy urzędu gminy, których celem będzie przeprowadzenie prac spisowych.

Poprzednie spisy – w 2011, 2002, 1921 roku

Spisy ludności zgodnie z rekomendacją UE przeprowadzane są co 10 lat. Pierwszy spis w Polsce został przeprowadzony dokładnie 100 lat temu – w 1921 roku, czyli w roku, w którym ukształtowały się ostateczne granice II Rzeczpospolitej. Poprzedni spis był przeprowadzony w 2011. Z kolei wcześniejszy miał miejsce w 2002 roku i był poniekąd wyjątkowy, gdyż był to pierwszy spis, który został zrealizowany po głębokich przeobrażeniach społeczno-gospodarczych, ale też ustrojowych, które miały miejsce w latach 90-tych.

Warto wiedzieć, że owe przeobrażenia wpłynęły na liczne strefy życia. Doszło do dużych przemian w strukturze społeczno-zawodowej, ale i demograficznej. Dodatkowo zgodnie z oczekiwaniami jakie niesie ze sobą kapitalizm, doszły zjawiska, które wcześniej nie były znane, a więc:

• imigracja cudzoziemców,
• emigracja na większą skalę,
• nowe formy własności mieszkań,
• bezrobocie i bezdomność.

A zatem GUS zyskał wiele nowych i cennych danych.

Narodowy Spis Powszechny – podsumowanie

Narodowy Spis Powszechny, który zostanie zrealizowany w tym roku jasno pokaże, jak bardzo zmieniła się społeczeństwo i gospodarka, a także jaki wpływ ma Unia Europejska na zmiany edukacyjne, ekonomiczne czy migracyjne. Można także spodziewać się, że zmiany będą dotyczyć także zakresu etniczno-kulturowego.

Warto pamiętać, aby dokonać spisu w terminie, choć w uzasadnionych przypadkach można spodziewać się wizyty rachmistrza, ale wtedy nadal będzie trzeba zachować ścisły reżim sanitarny. Przypominamy również o udzielaniu informacji zgodnych z prawdą, gdyż w innym wypadku może zostać nałożona na Państwa kara, a nawet więzienie.