Πόσοι είναι εκείνοι που δεν δέχονται, που δεν πιστεύουν, ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν ήταν η συνέχιση της Ρωμαϊκής; Ο διάδοχος, ο κληρονόμος και ο οργανικός συνεχιστής της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας; Λίγοι… Λίγοι είναι και οι υποστηρικτές των bitcoins που δεν πιστεύουν ότι αυτά, αυτό το καινοτόμο νομισματικό σύστημα, δεν είναι ικανό να αντικαταστήσει όχι απλά ένα νόμισμα, αλλά ολόκληρο νομισματικό σύστημα, τις τράπεζες, τα νομισματοκοπεία, ακόμη και την ίδια τη νομισματική παράδοση.

Μας παρουσιάζουν ένα τεχνολογικό σύστημα, ένα ψηφιακό δίκτυο, πλήρως ανεξάρτητο από αρχές, όργανα και πολιτικούς, που όλοι μπορούμε να συμμετέχουμε, όλοι μπορούμε να το χρησιμοποιούμε και μας προτρέπουν να το χρησιμοποιούμε. Μας προτρέπουν να το χρησιμοποιούμε για αυτό ακριβώς το λόγο. Δεν είναι «φθηνότερο», ούτε δεν υπάρχει κάποιο σύστημα «επιβράβευσης» (κατανάλωσης-χρήσης του). Δεν είναι πιο εύκολο στη χρήση του, ούτε πιο γρήγορο, ούτε δεν χρειάζεται κάποιον «ειδικό» εξοπλισμό. Μας μιλούν για τα «ποιοτικά» του χαρακτηριστικά.

Θα μπορούσα να καταπιαστώ από την επίσημη ιστοσελίδα, όπου πράγματι στις Συχνές ερωτήσεις (FAQ), μας μιλούν για ελευθερία πληρωμών, πολύ χαμηλά τέλη, λιγότερους κινδύνους για τους εμπόρους, για ασφάλεια και για ένα διαφανή και ουδέτερο (απολιτικοποιημένο) δίκτυο, όμως θα επιλέξω τον Ελληνοβρεττανικής καταγωγής Ανδρέα Αντωνόπουλο, μεταξύ άλλων και fellow teacher στο πρώτο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Ψηφιακών Νομισμάτων» του University of Nicosia. Η αλήθεια είναι ότι ο λόγος του είναι μελετημένος, ζωηρός και με οξυδερκές πάθος. Κανείς, δωρεάν, μπορεί να παρακολουθήσει διάφορες ομιλίες του στο προσωπικό του Youtube κανάλι.

Συχνά τοποθετεί τα bitcoins σε ένα «ιστορικό πλαίσιο» για να καταλήξει σε μια «ανάγκη» να αναπροσδιορίσουμε (sic) το χρήμα. Μάλιστα από το πρώτο λεπτό παροτρύνει το κοινό να επικοινωνήσει μαζί του, ώστε να τους δωρίσει μερικά bitcoins…

Από ένα ιστορικό πλαίσιο του χρήματος, υποχρεωτική κρίνω την αναφορά στα τρία βασικά χαρακτηριστικά του: δηλαδή τη δυσκολία στην εύρεσή του, την ευκολία στη μεταφορά του και τη δυνατότητα να διαιρείται. Πράγματι, το bitcoin έχει και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά.

Για τον κ. Αντωνόπουλο, και για άλλους υποστηρικτές, κατά την εισαγωγική θεώρηση των ψηφιακών νομισμάτων, όχι μόνο είναι προσφιλής, αλλά και δομικά απαραίτητη και μια ειδική αφήγηση. Μια αφήγηση που ευρέως κατανοητή έγινε στο, τότε, διάσημο «ντοκιμαντέρ» Zeitgeist, του πρώην διαφημιστή και στη συνέχεια χρηματιστή της Wall Street και νυν ακτιβιστή, Peter Joseph. Μια αφήγηση προμετωπίδα για το διάσημο βιβλίο της Klein Naomi, «Το δόγμα του Σοκ».

Αυτή η αφήγηση τίθεται σχεδόν σε κάθε σελίδα αναφορικά με το bitcoin, από τον προαναφερθέντα κύριο Ανδρέα Αντωνόπουλο, από άλλους, όπως  τον Γιάνη Βαρουφάκη, ο οποίος όχι μόνο έχει μιλήσει για αυτά (link #1 & #2) αλλά ήταν και σύμβουλος σε εταιρία για bitcoins, μάλιστα όχι οιαδήποτε περίοδο, αλλά την περίοδο που ήταν Υπουργός Οικονομικών της Ελληνικής Δημοκρατίας. Μια περίοδος δηλαδή που ακόμη και από την ίδια την bitcoin κοινότητα, σχολιάστηκε ως «σύγκρουση συμφερόντων» και έπειτα από αυτή τη διαπίστωση, δεν καθαιρέθηκε από Υπουργός Οικονομικών, αλλά από σύμβουλος της Τembusu (link).

H αφήγηση, λοιπόν, ομιλεί για τη μετάβαση από την εποχή των «νομισμάτων μετάλλων», όπου η αναγραφόμενη αξία ήταν όμοια με την αξία του υλικού τους, στα «νομίσματα χαρτιά», χαρτιά που η αναγραφόμενη αξία ανταποκρινόταν στην αξία ευγενών μετάλλων, που ήταν αποθηκευμένα σε κάποιο θησαυροφυλάκιο υψίστης ασφαλείας, για να καταλήξουμε τελικά στις «abstract νομισματικές αξίες», εντελώς αποσυνδεδεμένες από οποιαδήποτε υλική αξία, που είναι υπεύθυνες για όλα τα δεινά των υπερχρεωμένων νοικοκυριών και κυβερνήσεων.

Η φερόμενη λύση είναι το bitcoin. Όχι γιατί ανταποκρίνεται σε κάποιον πραγματικό πλούτο, αντίθετα δεν έχει ούτε υλική υπόσταση. Το παρουσιάζουν ως λύση, γιατί εξ’ ορισμού το σύστημα έχει σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να παραχθούν μέχρι και 21.000.000 bitcoins – ένα όριο κλειδί για το bitcoin δίκτυο, αφού έτσι πιστεύεται, ότι προφυλάσσεται από οικονομικές ασθένειες και από άλλες «παρεμβάσεις». Ακόμη και αν αυτό το επιχείρημα είναι ορθολογικό, αναιρείται, αφού προβλέπεται η διεύρυνση των πιθανών διαιρέσεων ενός bitcoin, αν η αξία του μεταβληθεί με τέτοιο τρόπο, που η χρήση του το καθιστά δύσχρηστο.

Τόσο σύμφωνα με το επίσημο site, όσο και σύμφωνα με συνέντευξη του άγνωστου-γνωστού Satoshi Nakamoto, του ψευδωνύμου του αρχιτέκτονα του δικτύου, που παρεμπιπτόντως, ακόμη και σήμερα είναι άγνωστο σε ποιο πρόσωπο ή πρόσωπα ανήκει, η μεταβλητότητα των υποδιαιρέσεων είναι μια δυνατότητα που πράγματι αποσκοπεί στην αντιμετώπιση, αν η αξία του αυξηθεί υπερβολικά.

Δεύτερο κλειδί για τα bitcoins είναι ο αποκεντρωμένος τρόπος λειτουργίας τους. Πριν το σχολιασμό περί αποκέντρωσης, είναι απαραίτητος ο ψηλαφισμός της έννοιας block chain. Το block chain δεν είναι άλλο από το λογιστικό βιβλίο με όλες τις συναλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί ποτέ με bitcoins. Κάθε φορά που πραγματοποιείται μια συναλλαγή, και εφόσον αυτή επιβεβαιωθεί, στοιβάζεται στο λογιστικό αυτό βιβλίο, το block chain. Ο αποκεντρωμένος αυτός χαρακτήρας περιγράφει ακριβώς αυτό, δηλαδή ότι κανένας δεν κατέχει το βιβλίο αυτό και όλοι μπορούν να «γράψουν» σε αυτό ή να διαβάσουν το βιβλίο αυτό, αρκεί να υιοθετήσουν ένα ανοιχτού κώδικα ψηφιακό πρωτόκολλο.

Το πρωτόκολλο αυτό «μοιάζει» με τα γνωστά torrents, ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των p2p πρωτοκόλλων και θεωρητικά οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει ενεργό μέλος στο δίκτυο. Θεωρητικά, επειδή πράγματι ο οποιοσδήποτε κάτοχος ηλεκτρονικού υπολογιστή μπορεί να εγκαταστήσει το απαραίτητο λογισμικό, να κατεβάσει το βιβλίο και να ξεκινήσει να πραγματοποιεί τις συναλλαγές του, να εγκρίνει τις συναλλαγές των υπολοίπων και μάλιστα για κάθε ορθή έγκριση θα επιβραβεύεται. Μαγικό!

Όχι. Αυτή τη στιγμή, το βιβλίο είναι μεγέθους 80GB και ο πλήρης συγχρονισμός του λογισμικού με το σήμερα απαιτεί μια συνεχομένη λειτουργεία ΠΟΛΛΩΝ ημερών (τουλάχιστον 7-14 ημέρες για ένα σύγχρονο PC). Ακόμη και αν επιτευχθεί αυτό, αν ο υπολογιστής αποσυνδεθεί για λίγο από το Internet, θα πρέπει να συγχρονιστεί ξανά με τις τελευταίες συναλλαγές.

Για αυτό το λόγο υπάρχουν και οι «μερικώς» συμμετέχοντες. Οι συμμετέχοντες δηλαδή που «διαβάζουν» μόνο τις πληροφορίες εκείνες που είναι υπεύθυνες για το «πορτοφόλι» τους και κατά ανάγκη χάνουν την επιβράβευση της πλήρους συμμετοχής στο δίκτυο. Παρόλα αυτά, αν ο υπολογιστής κλαπεί ή φθαρεί ανεπανόρθωτα, υπάρχει πολύ σοβαρός κίνδυνος να έχει χαθεί η πρόσβαση στο εκάστοτε πορτοφόλι, αφού χρησιμοποιείται «στρατιωτική κρυπτογράφηση» (sic) και κανένας οργανισμός δεν προνοείται για την προστασία των συμμετεχόντων.

Τα κίνητρα για τη χρήση των διαδικτυακών υπηρεσιών bitcoins wallets, πολύ ισχυρά και χειροπιαστά. Πιθανόν πιο ισχυρά και από τη χρήση του τραπεζικού συστήματος, αν και καμία τέτοια υπηρεσία bitcoin δεν δίδει κάποιο επιτόκιο κατάθεσης…

Το κυριότερο όμως είναι ότι με αυτό τον τρόπο τα ανύπαρκτα ή τα χαμηλά έξοδα συναλλαγών ενισχύονται. Ναι μεν το ίδιο το πρωτόκολλο διατείνεται ότι τα έξοδα συναλλαγής είναι προαιρετικά και επιθυμία του αποστολέα, έτσι ώστε να αποκτήσει προτεραιότητα η συναλλαγή του, ωστόσο οι εταιρίες παροχής λογαριασμών (wallets) απαιτούν διάφορα έξοδα, προς χάρη της αμοιβής τους.

Ο αποκεντρωτισμός αυτός κατ’ επίφασιν είναι η επανάσταση του χρήματος και μάλλον ως ιδιαίτερα προβληματικός κρίνεται.

Καταρχήν η επεξεργασία κάθε συναλλαγής είναι απτά ένα μαθηματικό πρόβλημα αυξανόμενης δυσκολίας στο πέρασμα του χρόνου, αφού η επιβεβαίωση κάθε συναλλαγής εξαρτάται από τις προηγούμενες και παράλληλα το πρωτόκολλο είναι κατά τέτοιο τρόπο σχεδιασμένο, ώστε ο κάθε νέος πλήρους συμμετοχής εμπλεκόμενος να αφιερώνεται κυρίως στο διπλοτσεκάρισμα των συναλλαγών και όχι στη γρηγορότερη διέλευση αυτών. Για αυτό, ο αποκεντρωτισμός του bitcoin δικτύου είναι και ιδιαίτερα δαπανηρός σε επεξεργαστική ισχύ και κατ’ επέκτασιν σε ενέργεια (ρεύμα) και άρα και στην περιβαντολλογική επιβάρυνση. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2020, οι ανάγκες για ηλεκτροδότηση θα είναι ισάξιες με αυτές της Δανίας (link). Το ίδιο το ίδρυμα Bitcoin Foundation προσπαθεί να απαντήσει στο ζήτημα αυτό, παρομοιάζοντας τις ενεργειακές δαπάνες με αυτές των θωρακισμένων οχημάτων των χρηματαποστολών και με τις ενεργειακές δαπάνες των …πιστωτικών καρτών. Δεν μας εξηγούν όμως αν η αυξανόμενη υπολογιστική ισχύ που απαιτείται, τα οφέλη  που δίδει στην κοινότητα μπορούν να αντισταθμιστούν με κάποιο τρόπο από τους περιβαντολλογικούς ρύπους.

Ο εν λόγω αποκεντρωτισμός είναι τεχνολογικού υπόβαθρου και μικρό αντίκτυπο έχει στην πιθανώς μελλοντικά διευρυμένη και μεγάλη κοινότητα των bitcoins. Το Σεπτέμβριο του 2015 στο 9^ο τεύχος του Communication of ACM ο διδάκτωρ Aviv Zohar, στο άρθρο του «Bitcoin: Under the Hood» μας εξηγεί, ότι όταν η εταιρία CEX.IO, με δραστηριότητες σχετικές με την ενημέρωση της «λογιστικής βίβλου» των bitcoins, απέκτησε έναν έλεγχο του 51% των συναλλαγών, πολλοί «εξωτερικοί contributors» αποχώρησαν οικειοθελώς, αφότου συνειδητοποιήσαν τον κίνδυνο που εγκυμονεί ένας τέτοιος «συγκεντρωτισμός» (Α. Zohar, p. 110).

Πράγματι, ο ίδιος ο αρχιτέκτονας, ο Satoshi Nakamoto, είχε περιγράψει ότι κάποιος που έχει τον έλεγχο του 10%, έχει πιθανότητα 0,06% να επιτύχει αλλοίωση των δεδομένων (συναλλαγών), αλλά καθησύχαζε ότι το ενεργειακό κόστος και λοιπές δαπάνες ενός ελέγχου τέτοιου βαθμού είναι τόσες υψηλές, που είναι αποτρεπτικές. Οι πιθανότητες όμως, μεγαλώνουν άρδην καθώς μεγαλώνει και ο έλεγχος, και ναι μεν κανείς δεν μπορεί να «ξοδέψει» χρήματα που δεν κατέχει, αλλά μπορεί να προκαλέσει διπλές συναλλαγές (double spending attacks), να καθυστερεί ή να αλλοιώνει τις συναλλαγές των υπολοίπων (Α. Zohar, p. 108).

Το 2014. οι εμπλεκόμενοι πλήρους συμμετοχής στο δίκτυο (γνωστοί και ως miners στη φρασεολογία της κοινότητας), αποτελούνταν κυρίως από μεμονωμένα πρόσωπα, ιδιαίτερης αγάπης και ενασχόλησης με την τεχνολογία, ασχέτως αν συχνά συνεταιρίζονταν και δημιουργούσαν ομάδες (τα mining pools), ωστόσο λίγα κοινά έχουν και είχαν με επιχειρηματικές προσπάθειες, εταιρίες και λοιπούς οργανισμούς. Ωστόσο σήμερα ένα παραδοσιακό PC δεν είναι αρκετό, ή πιο σωστά, δεν είναι αποδοτικό και επικερδές για μια τέτοια ενασχόληση. Με πρόχειρους υπολογισμούς ένας κατάλληλος εξοπλισμός των 2.000€ μπορεί να επιφέρει έσοδα της τάξεως 300€ το μήνα, χωρίς όμως να υπολογίζεται το υψηλό κόστος ρεύματος και τα λοιπά έξοδα όπως internet, κατάλληλος κλιματισμός του χώρου ή ψύξη του συστήματος κτλ. Επίσης εξηγήθηκε ήδη πως και γιατί οι απλοί χρήστες προωθούνται από το ίδιο το πρωτόκολλο σε «εταιρικά σχήματα», που συνδυάζουν δραστηριότητες στο χώρο του bitcoin. Αναρωτιέμαι δηλαδή, σε ένα διευρυμένης αποδοχής δίκτυο bitcoin, ποιοι θα είναι εκείνοι οι συσχετισμοί δυνάμεων και πως θα αντιδρούν σε μια πιθανότητα απόκτησης του 51% του ελέγχου του δικτύου.

Τρίτο κλειδί του δικτύου είναι το ανοιχτό πρότυπο του πρωτοκόλλου. Στην επίσημη ιστοσελίδα παρουσιάζεται όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, που δεν χρειάζεται από τον παραλήπτη να χρησιμοποιεί την ίδια εφαρμογή αλληλογραφίας και την ίδια υπηρεσία αλληλογραφίας. Όμως, ήδη έχουν δημιουργηθεί παραλλαγές του δικτύου του bitcoin, η Wikipedia ομιλεί για 740 παραλλαγές στο σύνολό τους, που οι περισσότερες ελάχιστη ή ανύπαρκτη διασύνδεση έχουν.

Συνοπτικά, το bicoin έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να διαμορφώσει εκ νέου το χρήμα, μια από την πιο βασική και θεμελιακή κοινωνική ανάγκη του ανθρώπου. Η ρητορεία της ίδιας της κοινότητας και των απανταχού «bitcoin evangelists» κινείται προς αυτή την κατεύθυνση. Το ίδιο και το documentation του πρωτοκόλλου αλλά και οι κανόνες του δικτύου. Μια κατεύθυνση που θέλει ένα νόμισμα μακριά από κυβερνήσεις και κάθε είδους πολιτικές.

Κανείς δεν αμφιβάλλει και μάλλον όλοι αναγνωρίζουμε, ότι ως μια τεχνολογική μελέτη και ως ένα proof of concept, αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στον ανώνυμο σχεδιαστή του. Ωστόσο μιλώντας για την καθημερινότητα, τις ανθρώπινες κοινωνίες και Πολιτείες έχει κριθεί ήδη, από τα αποδυτήρια δε, ανίσχυρο να ανταπεξέλθει. Οι τεχνολογικές του αδυναμίες, θεμελιακές. Η έλλειψη υγιούς συντονιστικού ελέγχου των καίρια εμπλεκομένων αλλά και τα πρώτα σκάνδαλα εντός της κοινότητας και των πρώτων εταιριών που ασχολήθηκαν με αυτό, μάλλον ήταν η αρχή του τέλους. Το καλύτερο που μπορούμε να αναμένουμε πια είναι ότι κάποιες οικονομικές και κοινωνικές μελέτες του δικτύου και της κοινότητας, θα έχουν ριζοσπαστικά συμπεράσματα και ίσως κάποιοι από τους κανόνες του δικτύου, δώσουν τροφή για σκέψη στις πολιτικές εξουσίες και στα χρηματοοικονομικά ιδρύματα.

Σε κάθε περίπτωση, ας μην ξεχνάμε ότι η μεγαλύτερη αγορά που χρησιμοποίησε με πρωτοφανή ένταση τα bitcoins ήταν αυτή του Ross Ulbricht, το Silk Road. Ένα δικτυακό παζάρι που το μόνο που απαγόρευε ήταν η παιδική πορνογραφία, οι αγγελίες σχετικά με δολοφονίες και …τα όπλα μαζικής καταστροφής. Αν και το bitcoin, διατείνεται για την ανωνυμία των συναλλαγών του, το FBI κατάφερε και τον εντόπισε και τον οδήγησε ενώπιον της Δικαιοσύνης.