Bedrijven als OBI4WAN en Coosto verzamelen berichten van nagenoeg alle Nederlanders op X voor Nederlandse overheidsorganisaties. Wie navraag doet welke berichten zijn ingezien en waarom deze informatie wordt vergaard, krijgt nul op het rekest. De Autoriteit Persoonsgegevens eist transparantie van de monitoringbedrijven.

Dat blijkt uit onderzoek van AG Connect, Binnenlands Bestuur en iBestuur.

‘Iedere Nederlandstalige twitteraar wel ergens in onze ‘bak’

Dat gemeenten en andere overheidsinstanties informatie verzamelen van burgers, is niets nieuws onder de zon. Burgerrechtenbeweging Bits of Freedom concludeerde vorig jaar al dat veel gemeenten Niet voldoen aan de privacyregels die zijn vastgelegd in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). De gegevenshuishouding is bij de meeste gemeenten niet op orde en verwerkingsregisters zijn niet compleet en actueel. Gemeenten hebben veelal geen idee welke gegevens ze verwerken, voor welk doel ze dit doen en of de dataverzameling rechtmatig gebeurt.

Volgens AG Connect, Binnenlands Bestuur en iBestuur zijn de monitoringspraktijken van overheidsorganisaties in ons land nog veel groter dan gedacht. In recent onderzoek komt naar voren dat bedrijven als OBI4WAN en Coosto in opdracht van politieke instanties tweets van nagenoeg alle Nederlanders verzamelen en verwerken. “Je kan ervanuit gaan dat iedere Nederlandstalige Twitteraar Wel Ergens in onze ‘bak’ zit”, zo zegt Alexander de Ruiter, CEO van OBI4WAN, uit.

Uit verzoeken bij deze monitoringsbedrijven blijkt dat ze zeker vanaf 2014 al tweets van Nederlandse gebruikers verzamelen. De inzage tot deze berichten is niet alleen verkocht aan overheidsinstanties, maar ook aan financiële instellingen als banken. En wie vraagt naar welke gegevens worden verzameld en voor welke doeleinden, hoeft niet te rekenen op een antwoord.

Regels worden goed nageleefd

OBI4WAN benadrukt dat het merendeel van hun klanten -voornamelijk gemeenten- hun dienstverlening gebruiken om digitaal klantcontact te onderhouden. Bijvoorbeeld om een één-op-één gesprek te voeren met de klantenservice. Of te achterhalen hoe bewoners denken over een organisatie of beleidsplannen.

“De zoekopdracht die de gemeente daarbij maakt, is hun eigen verantwoordelijkheid. Daar moet wel een gerechtvaardigd belang voor zijn”, zo benadrukt OBI4WAN. Verder laat het bedrijf weten dat vanwege contractuele afspraken er geen specifieke klanten permanent worden gecontroleerd. In plaats daarvan vinden er steekproefsgewijs controles plaats.

Tot nu toe is slechts één gemeente teruggefloten door het monitoringsbedrijf vanwege verkeerd gebruik van het systeem.

Toezichthouder eist openheid

Een woordvoerder van de Autoriteit Persoonsgegevens stelt dat gebruikers Van Sociale Media geïnformeerd moeten worden als hun tweets worden verzameld. Dat gebeurt momenteel echter niet. “Omdat Twitter verbiedt om standaardberichten naar grote hoeveelheden mensen te sturen, is het technisch onmogelijk om ze van iedere verzamelde tweet te informeren. In de gebruikersvoorwaarden kun je er wel over lezen”, aldus OBI4WAN.

De toezichthouder neemt hier geen genoegen mee en wil dat de monitoringsbedrijven openheid van zaken geven over welke informatie ze verzamelen en waarom. “Bij monitoring van sociale media zijn soms andere organisaties betrokken dan alleen het platform. Deze andere organisaties zijn vaak bij betrokkenen niet bekend. Juist daarom is het noodzakelijk dat er goed wordt geïnformeerd richting betrokkenen, onder andere omdat een betrokkene niet zelf weet wie er verwerkt en dus ook niet weet op welke website die zou moeten kijken”, zo zegt de privacywaakhond.

Oplossing in aantocht

Onderzoeksjournalist Sjoerd Hartholt denkt dat er op korte termijn een oplossing komt en gebruikers een inzageverzoek kunnen indienen. “Uiteindelijk is OBI4Wan daar wel het gesprek over aangegaan, zij geven nu ook aan dat ze daar van de AP nu maatregelen voor moeten nemen”, zo zegt hij tegenover BNR. Verder vertelt Hartholt dat er momenteel een privacyonderzoek wordt uitgevoerd naar het gebruik van sociale media door gemeenten en de omgang daarmee. Na de zomer verwacht men de uitkomsten.