Get Even More Visitors To Your Blog, Upgrade To A Business Listing >>

Mizo te Kristian sakhua kan pawm dan


Mizo nih  leh Kan kristian na
Mizo te hi Mizo ni lo in Mizor Kristian kan ni a tih theih deuh tho. India ram khawpui lian dang ah chuan Welfare leh Christian fellowship OB te hi an in ang tlangpui zel. Chennai ah chuan Fellowship leh Welfare a hrang nei lo in OB in ang vek kan nei, heng hi eng nge a chhan kan zir chiang dawn a ni.

Mizo Origin
B Thangliana chuan Mizo te rawn chhuah na a an kan sawi thin chhinlung hi Qinlong (Chinglong) Guizhou Province, China atanga rawn chhuak a ngaih kan ni , kan tawng hman pawh zhuang dong leh miao yaho tawng ngat an hmang ve a ni. Khata tang a rawn pem thla ang  a chhut kan ni.
Kum 1798 Khan Francis Buchanan a chuan Mizo te chu ziak leh chhiar thiam lo, Puithiam nei lo hnam min ti. Pathian 2 an nei , Hmeichhia Pathian Po-Vang leh Mipa Pathian Sang-ro.  Dam loh na, Buh seng neih that nan te Ar leh kel thisen an thoi a an hlan thin a ni. Temple ang deuh in thawi na hmun an nei ve thin a, chutah chuan mau ah ran leh mihring lu ruh te an khai thin a.
 Mizo te hi kumpinu hnuai a kan awm hma kha chuan khua te te independent vek mai hi kan nia, khua leh khua kan in run a, Kum 1972 atang chauh khan Mizo te hi Lusei tih atangin Mizo ang in kan in chhiar a ni. British kum 1844 an rawn kal hnu a Lushai hills ang a min siam hnu ah chauh Mizo hnam ang a rawn awm chho kan ni.


Mizo Leh Kristian na
India ram hnam tam tak tan chuan Kristian na  hi ram dang sakhua ang in a ngaih theih . Mizo te hi hnam mawl tak atang a chang kan na a mi kai tho tu chu Kristian na hi a ni.
Baptist Serampore hnau a mi te khan Missionary kha an rawn thawn hmasa ber.  Revd Williams a te hnu khan Ziak leh chhiar min zir tir tu, kan missionary hmasa te 1894 khan JH Lorrain leh FW Savidge  kha rawn kal hmasa pawl an ni. Presbyterian in Mission veng , Mizoram hmar lam ah ah office  nei in, Baptist lam in Serkawn, Mizoram Chhim lam ah 1903 ah Lorrain and Savidge in an din ve thung a ni.  Presbyterian leh  Baptist hnathawh na hi Sailo lal na leh lusei tawng hman na hmun pui a ni. Lakher poineer mission kha Saikao , Chhim tawp lam ah ah 1907 ah an in bel ve bawk. Mizo thla tin chhuak chanchinbu Mizo leh Vai tih pawh kha 1902 khan tan a ni.

Mizo te hian kristian na hi ram dang sakhua ah kan ngai lo, kan ta neih a ni. Mizo ni si Kristian ni si lo phei chu mizo ah pawm har kan ti a ni. Chhim lam a Chakma hnam, Buddhist sakhua te pawh  te pawh Kristian an nih loh avang nge Kristian ah kan ngai lo, chutiang bawk in Chakma district a Kristian a in let te pawh Chakma ho chuan he pa chu a in ti mizo an ti deih a ni. Kristian na kha Mizo na ah ngai te pawh an awm tawh a ni.  Chakma tam tak hi Tribal an nih ve avang in Bangladesh sorkar hian a nek chep ve a, an awm na hmun nuam tak mai kha  Khawthlangtuipui lui Dam khuah nan an hman avang in Mizoram a rawn pem chho pawh an tam hle a ni.

Kristian na hian kan Mizo Identity a ti buai hneh hle, chhim lam kha Lorrain a te kha an va missionary a nih kha, Lai ho thenkhat chuan Mizo kan ni lo an ti , a chhan zing pakhat a lang chu Lai ram baptist kohran hrang a awm vang a ni. Lairam Isua Krista Baptist Kohran kal tlang hian kan tawng pawh an in zirtir leh tan a ni.

Chu tih lai in Pawi tam zawk hi an in ti Mizo, Baptist hnuai a an awm vang te pawh a ni thei ang. Mizoram a hmar te hi chu in tih hran na an nei vak lo a, mahse Manipur atang a Mizoram a rawn peng te hi an tlem deuh chuan a rem chang chang ah an inkhawm a, an tam deuh chuan Evangalical Free Church of India ah an inkhawm hrang a ni.  Zo hnahthlak burma lam atanga rawn pem te pawh Methodist lam ah an inkhawm thin bawk. Mizoram a kan sakhua hi Mizo te zing ah pawh kan nih na pawl pakhat a lo ni ve ta zel a ni.

Mizoram a Kohran dang te UPC, Roman Catholic , 7thday , Salvation leh sakhua dang tam tak an awm bawk a ni.
Kohhran                                                     Dintu                                                       Din Kum
1.  Presbyterian                                           ChurchD.E.Jones                                         1894
2.  Baptist Church of Mizoram                   F.W.Savidge&  J.H. Lorrain                1903
3.  Evangelical church of Maraland            R.A. Lorrain                                                1907
4.  Evangelical Free Church of India         Waking& R.Dala                                  1913
5.  Salvation Army                                     Kawlkhuma                                                  1916
6.  Roman Catholic                                     Thangphunga                                               1925
7.  Seventh Day Adventist                          Lianzuala Sailo                                            1945
8.  United Penticostal Church                    Zakamlova                                                    1950

Mizoram ah kristian kan than dan chu
1901 – 0.08%
1911 - 3.10%
1941-  63.26%
1951-  67.06
2019-  87% 

Mizo te Kristian a kan in leh dan
o  
      Nun in thlak danglam 
Tun hma Mizo te khan Kristian na a in leh kha Isua Krista pawm tawp ah an ngai lo, tun hma mizo te kha chuan Kristian na kha lifestyle change ah an ngai, entir nan Ziak leh chhiar thiam, thianghlim tak a in enkawl dan, fa te enkawl dan, sum hman dan leh  tunlai damdawi hman dan te. Hmanlai Mizo thenkhat phei kha chuan ka upa tawh em mai, Kristian na ah ka rawn lut lo mai ang an ti thin, Kristian tur a social change kha thei tawh lo ah an in ngai a ni ber ang. Kristian, thuamhnaw fai leh thianghlim ha te kha Kristian lo te khan lerh leh lephchiah te an ti hial. Zu in lo a thingpui chauh an in duh te pawh kha an nuihsawh thin a ni. Ni tin inbual fai leh thuamhnaw fai hak kha thil tul the vak ah pawh an ngai lo.

Tun hma mizo khua a in lian ber Zawlbuk ni thin kha missionary te rawn kal hnu kha chuan Biakin in a luah lan tawh a ni.

o   Sakhua Biak dan
Tun hma mizo te kha ramhuai bia leh ramhuai hlau em em an nia, Isua Krista – ram huai hneh thei leh ramhuai chung a thu nei tih khanan rilru a hneh em em a ni. Bible nen a in mil em em Tlawmngaihna Pathian thu nen a in mil zia an sawi nasa hle bawk.

Missionary te thu sawi tam zing ah Zu in loh, sa ramhuai hnen ah hlan na a tel lo, Chai a tel loh leh Nupui / Pasal inneih hma a mipat hmeichhiat lam a fimkhur, Uire loh, dawt sawi loh, thil ruk loh  a tul zia te kha an sawi uar hle a ni.

Thih Hnu Tun hma khan Mizo te chuan kan thih hian Pu Pawla paltlang a ngai a ni, Pu Pawla paltlang chauh in Rih Dil kha an thleng a, Pu Pawla paltlang lo chu mitthi khua ah an awm dawn a ni. Missionary te khan kristian te tan chuan Rih dil pawh kal ngai lo in, Isua, Pu Pawla leh setana hneh tu chuan Rih dil ai a nuam, Vanram kan thleng theih dan tur kha an hmuh deih a ni.

Ruai theh leh Inthawi – Tun hma chuan Mizo te’n dam loh na, thihna, vanduaina a awm te hian vawk, ar emaw sial talh a thawi an ching em em a, an khap hial a ni. Mahse 1910 vel atang khan Inkhawmpui te, Inneih, Krismas leh Kumthar ruai ah te heng ruai neih hi chhunzawm leh phal a ni.

o   Tawngkam hman
Missionary te kha tun hma kan rin dan leh tawng leh ah te khan kan hriat thiam theih tur a an leh avang khan mi tam tak tan hriat thiam a awl.  1898 khan Pu Sakespear a chuan thlarau (thla +rau)an leh dawn khan Mihring bul tih a leh an tum phawt, mahse mizo te rawn kual in thlarau ah leh a ni ta ni. 

Missionary te khan an rawn kal tirh khan Pathian kha Jihova tih an an au va, a hnu ah Pathian tih hmang in an be ta a ni. Pathian hi an biak te zing a an zah ber, Greek te tan Zeus ang deuh kha a ni.

o   Bawih
Dr Peter Fraser, 1909 a Mizorama a Medical missionary a kha bawi do tlat a ni , tun hma Lal te nen in ti thiam lo hial in, Sapram a thawn haw a ni. Missionary te khan bawih an do rual in ,Kumpinu sorkar kha chuan pawi a ti lem lo. Lal bawih hnuai a awm ngai tawh loh na, Kristian nih pawh kha a ti chakawm viau a ni. Dr Peter Fraser a hian khatih hunlai a British Lal King George V hnen ah thleng a va zual ko a, Mizoram leh hmarchhak bawih system pawh tih tawp phah a ni.

Hman lai Mizo Lal te khan Kristian na kha an do nasa em em bawk a, Kristian na in bawih a phal tawh loh bak ah, thlarau thawi lekh khawtlang thil tih tam tak eg Sunday ni a hnathawh - ah an tel that duh loh avang khan khua atang a hnawhchhuah pawh khan an tam hle.

o   Christian na leh Changkan na
Mizo tam tak te tan chuan Kristian na kha chuan ziak leh chhiar thiam piah lam ah khawvel kalphung leh dan awm zia an hriat ve na a ni, Mizo thalai tam zawk te Shillong , Kolkata leh Indopui 1 na avang in France ram thleng 1917 khan an va thleng ve a ni, khawvel tunlai ah changkan an duh ve vang a kristian ni te pawh an awm, mizo thenkhat Kristian leh Kristian in do duh tlat na chhan hre thiam lo a Kristian na bansan te pawh an awm ve bawk.
Tun hma a ziak leh chhiar thiam lo leh sum khawih ngai lo, chi inthleng a nunna hmang thin tan chuan Kristian lo te ai chuan kristian te kha chu hma an lo sawn zawk.

o   Zai leh lam 
Kum 1918 vel thleng khan kan missionary te khan biak in chhung ah khuang hman an phal lo, chuan Kristian hla reng reng kha sap phuah leh thluk vek a ni. Mahse Mizoram ah hartharna a rawn awm khan khuang nen, mizo hla thluk in zai leh lam te nen khan mizo te zing ah hartharna khan in innau na a siam mai bak ah Kristian na kha a ti darh leh chak zual a ni.

Kan missionary te khan Hartharna thenkaht kha chu Pathian thu lampang kawh ai mah in taksa chetna leh tawng hriat loh hman leh lam a tam avang khan tha an ti vak lo. Kelkang hartharna 1937 ah pawh khan thla khat dawn kha taksa sawi zawina, tawng hriat loh a an awm avang in Bawrsap Superintendent AG McCall a khan 1937 khan curfew ko in a ti tawp hial a ni. Hna mumal an thawk thei lo a ni tam tak an awm vang a khap ni a hriat a ni.

Mizo te, kan Sakhua leh kan Identity
British Kumpinu sorkar leh Missionary te Mizoram min nghawng dan

Kumpinu sorkar leh Missionary te avang in , mizo te in lungrual ngai lo reng reng kha hnam khat ah kan awm phah. Lusei, Ralte, Paite, Pawi, Hmar leh hnam dang te pawh tun hma chuan hnam tin khan sakhua kan nei thin, sakhua tih hian tun hma kha chuan Kohran lam ai in thlarau a kawk zawk.  A rin dan chuan sakhua kha mi hruai khawm tu,  thihna te, mahni hnam nih na te pe tu kha a ni. Tunhma sakhua khan hnam ti khawm tu a ni. Tun hma khan hnam hi a thlak thin a, khua dang a an in sawn chuan sakhua dang kha an be ve mai thin, harsatna vak an nei ngai lo, chu sakhua inthlak chu Saphun ti a sawi a ni. Tun hma khua hrang hrang leh sakhua hrang hrang awm thin kha kumpinu awp na hnuai ah in Kristian Sakhua ah kan in Saphun ta ni.

Tun hma Pawih, ralte, Paihte leh Lusei te in hua em em thin, indo leh lu la thin te leh in ti hmelma em em thin pawh pem khawm avang in Thenawm an ni ta. Kumpinu awp hnu leh Kristian hnu ah kha chuan duh duh na ah a kal theih tawh, tumah mi bawih an awm tawh lo. Zalenna an eni tawh a ni. Tun hma a khua tin in sakhua (thlarau biak bik) nei thin khan Mizo hnam hrang hrang insuihkhawm chuan Christian na kha kan hnam sakhua ah kan hmang ta a, kan thlarau nun ringawt pawh ni lo in, kan thlarau nun pawh lian tak in a nghawng ta a nih kha.

Kan hnam sakhua nei tur hian missionary te’n kristian a min let tur hian kan rin na mawl te te hre thiam in, kan hriat thiam tur tawk te, kan thlarau rin na do lo in min zirtir a, mizo te kohran hruaitu fel tak tak an chher chhuak a, an awm loh hnu pawh in buaina awm miah lo in kristian na a kal tluang zel a ni. India ram dang a British Kumpinu leh mi ngo te hua em em kha, Mizoram ah chuan kan hua lem lo, khawvel thiam na leh changkanna min hruai thleng tu ah kan ngai a ni. Tunah pawh kan Kristian sakhua leh kan kohran peng nih na hian mi kan hnaih dan thui tak in a nghawng a ni. Keini pawh heng te hi hria in fimkhur I la, Kristian na hi kan sakhua a nih zel theih nan I vawng nung zel ang u.


Souce :
Being Mizo, Joy Pachuau
The Camera as a witness, Joy Pachuau




This post first appeared on MiYzone, please read the originial post: here

Share the post

Mizo te Kristian sakhua kan pawm dan

×

Subscribe to Miyzone

Get updates delivered right to your inbox!

Thank you for your subscription

×