İnsan kediyi evcilleştirdi mi? Kedi evcil mi? Kedi neden evcilleşti? Kediler nasıl evcilleşti? Gibi dizi dizi sorularımız var mı pek emin değilim ama Kedilerin her zamanki gibi insanın ihtiyaçları için kullanarak yanına çektiği canlılar olduğundan eminim. Tıpkı köpeklerde olduğu gibi, onlardan faydalanmak için birlikte yaşamaya alıştırılan bu canlılar, modern yaşamda pek de pragmatik anlam taşımıyor. Mesela köpeklere bekçi olarak ihtiyaç duymuyor, kedilere fare yakalatmayı düşünmüyoruz. İtlafçı hayvan düşmanları nereden türedi sanıyoruz? “İşine yarıyorsa iyidir, değilse var olmasına gerek yok” gibi, tuhaf bir zihniyet dolaşıyor aramızda. Dünyayı babasının malı zanneden, enteresan fikir dünyasına sahip insanlar. Aslında kedinin evcilleştirilmesi de galiba tam olarak insanlar gibi insanlar tarafından mümkün olmuş. Şimdi onlara teşekkür mü borçluyuz?

Kediler, yüzyıllar boyunca insanoğlunun ilgisini çeken ve gizemini koruyan evcil hayvanlar olmuştur. Bu minik dostlarımızın nasıl evcilleştiği, uzun bir sürecin sonucudur. Kedilerin evcilleşme süreci, insanlarla olan yakın ilişkilerinin köklerini aramızdaki ortak yaşama dayandırır. İnsan yerleşimleriyle birlikte, kediler tarım ürünlerini korumak amacıyla ortaya çıkan kemirgenlerle mücadelede dikkat çekmiş ve insanlar onlara yakınlık göstermiştir. İnsanlar, kedilerin doğal avcılık yeteneklerini kullanarak onları çevrelerinde tutmayı tercih ettiler. Bu durum, kedilerin insanlara yakınlaşması ve evcilleşme sürecinin başlangıcı oldu. Evcil kedilerin tarih boyunca farklı kültürlerde de önemli bir rol oynadığı bilinmektedir. Bu yazıda, kedilerin evcilleşmesinin temel aşamalarını inceleyeceğiz ve onların insanlarla olan ilişkilerinin nasıl şekillendiğini keşfedeceğiz.

Evcilleştirme Gerekli mi?

Aslında hiç değil. Bu “evcilleştirme” tanımı esasında tehlikeli de bir kavram. Zira insan, bu fikirle her canlıyı evcil hale getirebileceğini de düşünüyor. Kedi çok eski hikaye ama günümüzde evinde kaplan beslemeye çalışan tipler var. Yılan, kertenkele, kaplumbağa vs.

Hayvanların neredeyse tamamı doğada yaşar. İstisnai birkaç canlı dışında, onları eve hapsedemez ve evcilleşebileceğini düşünemezsiniz. Evet, size ilgi göstermeleri ve sizi sevmeleri mümkündür. Örneğin; bebeklikten beri bir arada olduğunuz bir boz ayı, size evcil gibi görünür ama hiç de öyle değildir. Bu hayvanların içgüdülerini ortadan kaldırmak mümkün değildir. Buna sizin gücünüz yetmez. Biyologların veya genetikçilerin de gücü yetmez. Son yüzyılda hayvanların genetiğini değiştirmek için türlü deney yapıldı ve hepsi başarısız oldu. Doğa, kendi sistematiğini kendi kaosu içerisinde geliştirir. Bizim bilim yetilerimiz ve/veya fikirlerimiz onu değiştirmek için yeterli veya uygun değildir. Bu çabanın nafile olduğunu düşünüyorum. Kaldı ki, buna gerek de yok.

Bir kaplan neden evde yaşasın? Bir yunus neden havuza hapsedilsin? Bir zürafanın NewYork’ta ne işi var?

Sonuç olarak, eskiden kullanıyorduk, şimdi seyrediyoruz. İnsanın sahip olma ve hükmetme gereksinimi o kadar fazla ki, bunu birbirimiz üzerinde yapamayınca, hayvanlara yöneltiyoruz galiba. Kediler nasıl evcilleşti? Sorusunun cevabını ararken, bunu da hesaba katmakta fayda olduğunu düşünüyorum.

Kediler Evcil Midir

İnsanların, hayvanları sınıflandırırken dış görünüşlerine aldanmaları oldukça yaygındır. Kediler, minik ve sevimli canlılar oldukları için, eevcil bir hayvan gibi değerlendirilir ancak gerçek tam olarak böyle değildir. Kediler he ne kadar büyük kedilere göre daha uysal olsalar da aslında tehlike sınıfı olarak onlardan çok farklı değildir. Şehir kedilerinin ebatları nedeniyle zarar verme potansiyelinin düşük olması onların tehlikeli sınıfında yer almasına engel olur. Kendisi de ebatları nedeniyle, güç kullanmanın akıllıca olmayacağını çok iyi bilen kedi, genellikle insanlara karşı tarafsız bir tavır sergiler.

Av yapabilen hayvanlar evcil olabilir mi?

Evcil hayvan olarak çok az sayıda hayvan sayılması mümküdür. Ev hayvanı, yani insana bağımlı hayvan sınıfında hayvanların, doğada kendilerine ait bir alanı yoktur ve av yapamazlar. Böyle bakıldığında kedi bu sınıfta yer almaz. Hatta bu sınıfta köpek dışında hiç bir canlı yer almaz. Bu durumda kedilerin evcil olma durumu tartışmalıdır demek de yanlış olmaz. Ancak buradan kediler kötüdür anlamı çıkmaz. Doğadaki hayvanlar evcil veya vahşi olmaları fark etmeksizin kötü değildir. Saldırgan vahşi hayvanlar, bunu kötü karakterleri nedeniyle değil, korku nedeniyle savunma ve açlık nedeniyle avlanma niyetiyle yapar. Yani kötü hayvan yoktur.

Kediler evcilleştirilmemiş, ancak evcil olmayı tercih eden hayvanlardır. Onların doğal bencilliği, günümüzdeki kedi davranışının temelini oluşturur. Kediler bağımsız ve vahşi olma özelliklerini korurken, aynı zamanda insana alışık ve uysal olabilirler. Evcil kediler yalnız yaşarlar ve sürü hayvanı değildirler. Kedilerin insanlarla yakınlaşması köpek ve diğer hayvanlara göre daha geç olmuştur. Evcilleştirme süreci halen devam etmektedir.

Kediye sahip olamazsınız!

Bir kedinin sahibi olduğunuzu düşünüyorsanız, büyük yanılgı içerisindesiniz. Kediler hiçbir şekilde “sahiplik” tanımazlar. Kimi kedilerin ev arkadaşı olan insanlar, onları disiplin ilkeleri ile yola getirmeye çalışır ki, gerçek canavarla tam da bu anda karşılaşırlar.

Kedi, disiplin tanımaz. Eğer size saldırmıyorsa, buna gerek duymadığı içindir. Bu durumu istismar etmeyin ve onu zorlamayın. Senelerce birlikte yaşadığınız kedinin, size saldırmaması garanti edilemez. Eğer onu çok zorlarsanız, değişen ölçeklerde saldırı ihtimal dahilindedir. Tabii boyutları gereği, cürümleri kadar yer yakarlar ama bir tepki görmeniz muhtemeldir.

Yani evinize bir kedi geldiğinde, onun itaat edecek ve siz istediğinizde gelip istemediğinde gidecek bir canlı olmayacağına hazır olun. Aslında onları daha çekici yapan belki de budur. Belki de adrenalin seviyoruzdur…

Kediyle inatlaşan….

Bir kediyi disipline sokmak için çabalamayın. Kedi eğitimi, imkansıza yakın bir çabadır. Ama onu bezdirip sinirlendiğiniz şeyi yaptığında zarar göreceğinden emin olmasını temin etmeniz mümkün. Örneğin; size saldırıyorsa, bir sprey şişesinden ortama su sıkın. (üzerine değil, ortama) Kedi hem “fıst” sesinden hem de sudan hoşlanmaz. Buna maruz kalmamak için o eylemi daha az yapacaktır. Ancak bir daha hiç yapmaz diyemeyiz. Ama ona şiddet uygularsanız, mütemadiyen başınıza gelecek intikam eylemlerine hazır olun. Kediler çoğunlukla şiddetten kaçar. Kaçmayanların şiddeti uygulayana ciddi zararlar vermesi mümkündür. Saldırı durumunda, tüm benliği ve gücüyle saldıran kedi, kontrol edilmesi en zor hayvanlardan birisidir.

Kaçanlar ise bu aşamadan sonra size saygı falan duymaz. Aksine, çok fena bir düşman edinmiş olursunuz. Kedi şiddet gördüğünü asla unutmaz ve bu şiddeti gösteren onun için hep düşman kalır. O aşamadan sonra göstereceğiniz şefkatin de pek bir anlamı olmayacaktır.

Sonuç olarak ona aileden birisi gibi davranmak ve saygı göstermek zorundasınız. Sevgi, onun talep etmesi halinde laubali olmamak kaydıyla olabilir…

Kediler Ne Zaman Evcilleştirildi

Kedilerin evcilleşmesi veya diğer bir deyişle, insanla birlikte yaşamaya başlaması ne zaman oldu sorusu kolaylıkla cevaplanamaz. Ancak kedilerin insanla yaşamaya başlamasının belli sebeplerinden söz edebiliriz ki, bunlar bizi yaklaşık tarihlere götürür.

1. İnsanların yerleşik hayata geçmesi ve tarım ürünlerinin depolanması, kedilerin çevrede görünmeye başlamasına neden olmuştur.
2. İnsanlar, kedilerin kemirgenleri avlayarak depolanan ürünlere zarar vermesini engellemek için kedileri çevrelerine çekmişlerdir.
3. Kediler, insanların verdiği yemekler ve kendi avladıkları kemirgenlerle beslenerek yaşamlarını kolaylaştırmışlardır.

Kedilerin evcilleşmesiyle ilgili tam tarih ve köken bilgileri kesin olarak bilinmemektedir. Ancak arkeolojik buluntular ve araştırmalar, kedilerin en az 9.500 yıl öncesine kadar evcilleştirildiğini göstermektedir. Mısır antik döneminde kedilere tapılmış, kediler mumyalanmış ve kutsal sayılmıştır. Bugün genetik olarak en eski evcil kedi türleri Mısır Mau’su ve Habeş cinsi kedilerdir. Kedilerin evcilleştirilmesi süreci hala devam etmekte olup, bazı kediler hala vahşi akrabalarıyla birlikte yaşamaktadır.

Çin’deki 5.300 yıllık fosil kayıtları, kedilerin tahıl üreten bölgelerde fareleri avlamak için beslendiklerini göstermektedir.

Mısır’da yapılan kazılarda bulunan binlerce mumyalanmış kedi, antik Mısırlıların kedilere olan ilgisini ve onları tapındıkları tanrılarla ilişkilendirdiğini göstermektedir.

Arkeolojik buluntular, Kıbrıs adasında 9.500 yıl öncesine ait kedi kemiklerinin bulunmasıyla kedilerin deniz yoluyla bu bölgeye ulaşmış olabileceğini göstermektedir.

Genetik araştırmalar, evcil kedilerin Afrika ve Avrupa yaban kedilerinden türediğini ve evcilleştirme sürecinin zamanla gerçekleştiğini ortaya koymuştur.

Ancak kedilerin tam olarak ne zaman evcilleştirildiği ve sürecin detayları hala tam olarak anlaşılamamıştır. Araştırmalar devam etmektedir.

Tarihteki İlk Kedinin Adı

Antik Mısır döneminde yaşayan ve evcilleştirilmiş olan kedilerle ilgili bilinen en eski kayıtlar, Mısır çizimlerinde bulunan 4 bin yıllık resimlerdir. Ancak, tarih öncesi döneme ait kanıtlar da bulunmuştur. Örneğin, Orta Doğu’da yapılan kazılarda bulunan 9.500 yıllık bir kedi iskeleti ve Kıbrıs’ta bulunan 5.300 yıllık fosiller, kedilerin insanlarla birlikte yaşadığını göstermektedir.

Tarihteki ilk kedinin adı belirsizdir. Antik Mısır’da kediler önemli bir rol oynadığı için, bu döneme ait belgelere dayanarak ilk kedinin adını tespit etmek zordur. Ancak, Mısır mitolojisinde kedi tanrıçası Bastet’e tapılırdı ve bu tanrıçaya atıfla kedilere bazen “Bast” denirdi.

1. Antik Mısır’da kediler, insanlar tarafından önemsenir ve tapınılan bir tanrıçaya adanırdı.
2. İlk kedilerin evcilleştirilme süreci hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır, ancak tarım toplumlarında fareleri kontrol etmek amacıyla beslendikleri düşünülmektedir.
3. Arkeolojik bulgular, kedilerin Mısır’da en azından MÖ 1500 yılından itibaren tamamen evcilleştirildiğini göstermektedir.
4. İlk evcilleştirilen kedilerin Mısır Mau’su ve Habeş cinsi olduğu bilinmektedir.
5. Kedilerin evcilleştirilmesi süreci zamanla diğer bölgelere yayılarak dünya genelinde farklı tür ve renk çeşitliliğine yol açmıştır.

Kedilerin Genel Özellikleri

Kediler, sadece sevimli evcil hayvanlar olmanın ötesinde birçok özelliğe sahiptir. İşte kedilerin bilinmeyen bazı özellikleri:

1. Gece görüşü: Kedilerin gözleri gece görüşüne oldukça uygundur. Kediler, düşük ışık koşullarında bile mükemmel bir şekilde görebilirler.
2. Esneklik: Kediler, esnek vücut yapıları sayesinde inanılmaz derecede esnektir. Bu özellik, avlanırken ya da dar yerlere sığarken büyük bir avantaj sağlar.
3. Dildeki papillalar: Kedilerin dilleri, sert ve pürüzlü papillalardan oluşur. Bu papillalar, kedilere tüylerini temizlemek ve eti yırtmak için yardımcı olur.
4. Duyu organları: Kedilerin koku, işitme ve dokunma duyuları oldukça gelişmiştir. Özellikle koku duyuları, avlarını bulmada ve iz sürmede önemli bir rol oynar.
5. Hızlı tepki: Kediler, olağanüstü hızlı tepki verme yeteneğine sahiptir. Bu, avlarını yakalamada veya tehlikeden kaçmada onlara büyük bir avantaj sağlar.
6. Uyku süresi: Kediler, uyumayı çok sever. Günde ortalama 12-16 saat uyuyabilirler ve bu uyku süresinin çoğunu hafif uyku halinde geçirirler.
7. Koku tercihi: Kedilerin bazı kokulara karşı duyarlılığı vardır. Özellikle nane, lavanta gibi bazı bitkisel kokuları sevebilirler.
8. Sessiz hareket: Kedilerin avlanırken sessizce hareket etme yeteneği vardır. Bu, avlarını yakalamak için etkili bir stratejidir.
9. İletişim: Kediler, farklı ses tonları, beden dili ve kuyruk hareketleriyle iletişim kurarlar. Kuyruklarının pozisyonu, duygusal durumlarını anlatır.
10. Bağımsızlık: Kediler, doğaları gereği bağımsız hayvanlardır. Birçok kedi, yalnız vakit geçirmekten hoşlanır ve kendi başlarına keşif yapmaktan keyif alır.

Kedilerin bu özellikleri, onları benzersiz ve ilginç yaratıklar haline getirir. Onları daha iyi anlamak ve onlarla daha iyi iletişim kurmak için bu özellikleri dikkate almak önemlidir.

Sokak kedisini evcilleştirmek mümkün müdür?

Esasında sokak kedisi tanımı çok doğru bir tanım değildir. Kedi, herhangi bir yerde yaşayabilen bir hayvandır. Sokakta dünyaya gelmiş olması onu sokak kedisi yapar. Sokak kedilerinin evcilleştirilmesindeki zorluk derecesi ise kedinin yaşıdır. Yavru bir kedinin insana alışması daha hızlı olurken, yetişkin kedilerin adaptasyonu daha zor olacaktır. Ancak burada elbette kedinin cinsi de önemlidir. Bazı kedi türlerinin evcilleşmesi çok zor olabilir. Örneğin; Van kedisi, yetişkinlik sonrasında insana alıştırılması veya farklı bir insana alıştırılması en zor kedidir. Bu tür, Helsinki Üniversitesinin 3bin 600 farklı kedi ile yaptığı araştırmada, en saldırgan tür olarak belirlenmiştir.

Sokaktan kedi sahiplenmek, hayatınız boyunca yapabileceğiniz en iyi şeydir. Hatta bir de köpek sahiplenirseniz, eviniz lunaparka bile dönüşebilir. Ancak kedilerin birer peluş olmadığını unutmayın. Sarsılmaz ve değişmez kişilikleri karşısında sadece sabırlı olun ve onun size güvenmesine izin verin.

Kediyi kendimize nasıl alıştıracağız?

Sokak kedisi evcilleştirme süreci sabır, zaman ve özen gerektirir. İşte sokak kedisi evcilleştirme adımları:

1. Kediyi yavaşça tanıyın ve güvenini kazanın.
2. Yiyecek ve su sağlayarak kediyi besleyin ve düzenli bir beslenme rutini oluşturun.
3. Kedinizin güvenli bir ortamda kalmasını sağlamak için bir iç mekanı hazırlayın.
4. Kediyi veteriner kontrolüne götürerek aşılarını ve sağlık durumunu kontrol ettirin.
5. Kediyi nazikçe sevdirerek ve oyunlarla etkileşim sağlayarak sosyalleşmesine yardımcı olun.
6. Tuvalet eğitimini sağlamak için bir kedi tuvaleti ve uygun kum kullanın.
7. Kedinizin tırnaklarını düzenli olarak kesin ve temizlik ihtiyaçlarını karşılayın.
8. Sabırlı olun ve kediyi zorlamadan, kendi hızında ilerlemesine izin verin.
9. Evcilleştirme sürecinde pozitif pekiştirmeyi kullanarak istenmeyen davranışları engelleyin.
10. Kedinizle güven ve sevgi dolu bir bağ kurmak için zaman ayırın ve ona düzenli olarak ilgi gösterin.

Sokak kedisi evcilleştirme süreci, her kedinin bireysel özelliklerine ve geçmişine bağlı olarak değişiklik gösterir. Evcilleştirme sürecinde sabırlı olmak ve kedinin güvenini kazanmak önemlidir. Bu kediler çok küçük ise sizi annesi sanar ki, bu işinizi kolaylaştırır. Ancak eğer yetişkin ve hele ki, travması olan bir kedi söz konusu ise sabır gereksinimi artar.

Maalesef şehirlerimizde kediler pek de iyi bir ortam beklemez. Sokakta bir süre geçiren kedi, muhtemelen en az bir kez ağır bir travma yaşar. Örneğin; bir arabanın altında kalma durumu veya göreceği şiddet, onda derin izler bırakır. Ayrıca açlık ve buna bağlı yoksunluk psikolojisi çok uzun süre devam etmişse, saldırganlık biraz daha artar. Yemek yerken, kızan ve hırlama benzeri sesler çıkaran kediler, genellikle bu durumu yaşamıştır.

Evcil kedilerin beslenmesi

Kediler, sağlıklı bir yaşamın devamı için dengeli bir beslenmeye ihtiyaç duyarlar. Beslenmelerinde aşağıdaki faktörler önemlidir:

1. Ticari Kedi Maması: Kedilerin beslenmesinde en önemli kaynaklar genellikle özel olarak üretimi yapılan ticari kedi mamalarıdır. Bu mamalar, kedilerin tüm besin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak zenginleştirilmiştir.
2. Protein: Kediler etobur hayvanlar olduğu için protein açısından zengin bir diyet gerektirirler. Et, tavuk, hindi, balık gibi hayvansal kaynaklar yüksek kaliteli protein sağlar.
3. Yağlar ve Yağ Asitleri: Sağlıklı bir deri ve tüy yapısı için kedilerin diyetlerinde yeterli miktarda yağ bulunmalıdır. Omega-3 ve Omega-6 yağ asitleri de tüy sağlığına katkıda sunar.
4. Su: Kedilerin iyi hidrasyon sağlaması önemlidir. Kuru mamaların yanı sıra, yaş mama ve temiz içme suyu sağlanmalıdır.
5. Vitamin ve Mineraller: Kedilerin ihtiyaç duyduğu vitamin ve mineraller, genellikle ticari kedi mamalarında bulunan takviyelerle karşılanır.
6. Özel Diyetler: Bazı sağlık sorunlarına sahip kediler için özel diyetler gereklidir. Örneğin, idrar yolu sağlığını desteklemek için idrar yolu sağlığına özel mamalar vardır.

Kedilerin beslenmesi, veterinerin tavsiyeleri doğrultusunda düzenlenmelidir ve tüm ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde dikkatlice planlanmalıdır.

Soru: Kediler Nasıl Evcilleşti? Cevap: Öyle-böyle…

Kediler nasıl evcilleşti sorusu aslında çok da gerekli değil. Evet, hayvanların evcilleştirilme çabasını gereksiz buluyoruz ama kedi için bunu tartışmaya artık gerek yok. Bırakalım kediler nasıl evcilleşti diye sormayı da bundan sonra ne yapacağız ona bakalım. Sokaklarımız kedilerle dolu, bu çok güzel. Ancak onlar pek iyi koşullarda yaşamıyor. Dışarıdan bakanlar, İstanbul’un sokaklarında bir sürü kedi olmasını taktir ediyor ve gülen gözlerle bakıyor ama biz hayvan severler, resmin gerisinde olup bitenleri görüyoruz.

Sokak hayvanlarının bakımı, barınması, beslenmesi ve güvenliği konusunda çıkarılmış bir yasamız var. Bunun için, bu yasayı çıkaranlara teşekkür ediyoruz. Ve fakat bu yasanın yaptırım gücünün yetersiz olduğunu düşünüyoruz. Maalesef içimizdeki hayvan düşmanlarının sokak hayvanlarına çok kötü davrandıklarını aldığımız haberlerle öğreniyor ve kahroluyoruz.

Sokak hayvanları da dahil olmak üzere, tüm hayvanların; daha güvenli ve sağlıklı yaşamaları için biz üzerimize düşen her gün yapıyoruz. Bu noktada tüm insanlarımız ve kamu idaremizden, yasanın gereklilikleri için harekete geçmelerini istiyoruz. Öncelikle kısırlaştırma ve aşılama seferberliği başlatılmasını istiyoruz. Bu sürecin sonrasında zaten durum hızla iyileşecek ve hepimiz daha mutlu olacağız diye düşünüyoruz.

Sevgi ve saygılarımla

Erdem ERDEM 13.07.23

Kaynaklar

• https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/
• https://www.nature.com/
• https://cathospital.com.tr/
• https://dunyalilar.org/
• https://www.herkesebilimteknoloji.com/

Kediler Nasıl Evcilleşti? yazısı ilk önce Hughughkuşu üzerinde ortaya çıktı.