Czy kolory mogą coś znaczyć? Wypadałoby zadać to pytanie zanim zacznę cokolwiek opisywać. Wszystko, co nas otacza, ma dla nas mniejsze lub większe znaczenie. Wliczyć w to należy także kolory.

Rzeczy nabierają dla nas znaczenia. Dzieje się tak zarówno za pomocą osobistych doświadczeń, wiedzy, jaką posiadamy, jak i ich oddziaływania na nasze emocje. A wśród tych rzeczy są także poszczególne kolory, które opiszę poniżej.

Kolor niebieski i błękitny
Kolor niebieski ma jedną ważną cechę: często sprawia wrażenie jakby był w oddali. Właściwości te dobrze znają malarze i fotograficy - nie bez przyczyny spora część zdjęć portretowych jest właśnie na błękitnym czy też niebieskim tle. Wykorzystując tę właściwość, możemy malując na niebiesko ściany, optycznie powiększyć pomieszczenia.

Niebieski kojarzony jest z nieskończonością: ciężko wypatrzeć koniec nieba czy też koniec morza. Niebieski to kolor zimny i chłodny - jest praktycznie całkowitym przeciwieństwem żółtego. Połączenie niebieskiego i żółtego (z racji tego, że są to kolory uzupełniające) jest często wykorzystywane przez jubilerów do lepszej prezentacji żółtego złota.

Sięgając do kultury, trzeba zauważyć, że niebieski kojarzy się z symboliką najwyższych bóstw Zeusa (Grecja) i Jupitera (Rzym). W Egipcie niebieski kamień lapis lazuli był cenny niczym złoto. W grobowcach faraonów obok złota można znaleźć słynne niebieskie skarabeusze. W Iranie do dziś niebieski jest kolorem żałoby. W obecnych czasach w religii chrześcijańskiej niebieski kojarzony jest z Maryją. Nie wywodzi się to jednak z Biblii (no, chyba żeby skojarzyć z wniebowzięciem), przyczyna jest bardziej przyziemna. Jak zwykle chodzi o pieniądze - przez bardzo długi okres barwnik niebieski był bardzo drogi, w zasadzie można by rzec: na cenę złota (robiony z kamieni lapis lazuli). Malarze więc chcąc podkreślić znaczenie Matki Boskiej, zaczęli stosować właśnie ten drogi barwnik do malowania jej szat (źródło Wikipedia).

W naszym społeczeństwie niebieski kojarzony jest z marzycielami, którzy nie robią nic innego, jak tylko myślą o niebieskich migdałach. Przyjęło się też powiedzenie „niebieski ptak”, które to oznacza człowieka nie do końca odpowiedzialnego, nie do końca stąpającego mocno po tej ziemi.

Niebieskie minerały: lapis lazuli, szafir, sodalit, akwamaryn, kamień księżycowy, chalcedon, turkus.

Kolor zielony
Zielony tworzy się poprzez połączenie dwóch kolorów: niebieskiego i żółtego. Szukając znaczenia tego koloru w naszej kulturze, nieodłącznie trzeba go kojarzyć z porami roku. Po zimie, gdy dookoła biało, szaro i czarno, następuje okres, kiedy nagle wszystko dookoła się zieleni. Można rzec zieleń jest kolorem życia - ożywia świat po zimie... Jest też kolorem młodości - po nim następuje starość, jesień. W naszym języku przyjęło się nawet powiedzenie „mieć zielono w głowie”, które znaczy tyle co „czuć się młodo”. Zieleń to także kolor harmonii z naturą. Niestety nie mam zielonego pojęcia skąd się wzięło powiedzenie „nie mam zielonego pojęcia”.

Zieleń ma podobno bardzo kojący wpływ na układ nerwowy - działa relaksacyjne i antystresowo. Na zielono maluje się wnętrza w szpitalach, szkołach czy halach fabrycznych, aby zmniejszyć tym samym stres. Czytałem kiedyś o pewnym szpitalu, gdzie lekarz odkrył zadziwiające zjawisko: ludzie po jednej stronie szybciej zdrowieli niż ci z drugiej strony. Jako przyczynę uznał to, że ci, co szybciej zdrowieli, mieli za oknem zielony park, podczas gdy ci drudzy mieli widok na parking. Kiedyś w średniowieczu zieleń była uważana za kolor śmierci - bano się jej. Dziś już mało kto o tym znaczeniu pamięta. Pamiętamy natomiast o zielonej koniczynie jako symbolu dobrego losu, szczęścia.

Warto tu zwrócić uwagę, że zielone są stoły w kasynach, jak i stoły bilardowe. Zielone są również (a przynajmniej były) dolary - pewnie miały przynosić szczęście. Zielony kolor ma też flaga esperanto i można powiedzieć, że jest on kolorem esperantystów (nazwa esperanto znaczy tyle co „mieć nadzieję”). Zielony barwnik był podobno pierwszym uzyskanym wytwarzanym syntetycznie przez człowieka barwnikiem - wytwarzano go w starożytnej Grecji.

Kolor żółty
Kolor żółty jest kolorem słońca (kolorem, który daje życie), jak i tego, co w dawnych czasach było uważane za boga (żółte słońce, żółty piorun, żółte złoto). Żółty jest kolorem bardzo łatwo zauważalnym. Z tego powodu znaki drogowe, oznakowania dotyczące niebezpieczeństwa, kaski robotników itd. często występują właśnie w tym kolorze. Bardzo rzuca się w oczy, zwłaszcza jeśli jest na ciemnym tle; na białym często się „rozmazuje”.

Żółty kolor często kojarzony jest z oświeceniem, pewnego rodzaju inteligencją i mądrością. Żółte są często szaty buddyjskich mnichów - Budda wybrał ten kolor jako kolor pokory. Aureole są właśnie tego koloru, można było też usłyszeć o złotoustych (dziś mamy chyba tylko złote rączki).

Kolor żółty niesie w sobie ciepło, radość oraz łagodność. Pochodzi od niego wiele pożytecznego dobra: miód, zboże itd. Jednak kolor ten ma też i swoją drugą, ciemną stronę - jest to także kolor zdrady i fałszu. Na średniowiecznych obrazach Judasz często był przedstawiany w żółtych szatach (właściwie jest to taki zimny odcień żółtego). Różni fanatycy (choćby ostatnio hitlerowcy) oznaczali i piętnowali w społeczeństwie tym kolorem Żydów, jak i różnych grzeszników np. panie lekkich obyczajów. Najprawdopodobniej ta nieprzychylna symbolika żółtego przyszła do nas z chińskiego teatru.

Kolor czarny
Czarny to dość specyficzny kolor - razem z białym nie ma go wśród kolorów występujących w tęczy. Można nawet rzec, że czerń to „niekolor”. Czarny widzimy w momencie, gdy jakiś przedmiot absorbuje wszystkie docierające do niego promienie światła. Czysty kolor czarny nie wysyła do nas żadnej fali świetlnej (najbardziej zbliżony jest chyba kolor sadzy), wszystkie natomiast pochłania.

Kolor ten w wielu miejscach na ziemi jest silnie skojarzony ze złem i śmiercią i jest przypisywany piekłu, otchłani. I mimo to, że wizja ciemnej otchłani piekła powstała znacznie wcześniej niż pojawiła się nasza wiedza o fizycznych właściwościach tej barwy, to widać tu pewną analogię. Tak jak powstawanie koloru czarnego pochłania, nic nie dając w zamian, tak samo piekło i śmierć pochłaniają... W Chinach kolor czarny jest godłem wody, symbolem zimy i północy. I nie jest to jedyne takie skojarzenie. W starożytnej Grecji czarne byki były poświęcane bogu wody i morza - Neptunowi. Podobnie w Indiach - czarne konie, jak i byki, były poświęcone rzece Indus. Wspólnym mianownikiem tych skojarzeń jest woda i czerń.

Skąd się wzięło to skojarzenie? Zastanawiając się nad tym, trzeba zwrócić uwagę na chaotyczne właściwości zarówno czerni, jak i wody. Jak jesteśmy w wodzie to jest ona wszędzie dookoła, nie ma żadnego kształtu. Podobnie czerń: gdy jesteśmy otoczeni ciemnością, jest ona wszędzie dookoła nas, i również nie ma żadnego kształtu... Wszystko, co miało kształt przy świetle, traci go w ciemności. Ciemność wprowadza chaos. Inną próbą rozgryzienia tej zagadki jest analizowanie momentu naszego pojawienia się na tym świecie. Pojawiamy się w brzuchu matki w ciemnym i mokrym środowisku. Kto wie, czy nie siedzi to gdzieś głęboko w naszej świadomości. To, co czarne, to złe... i żeby nie było, że to puste stwierdzenie, podam kilka przykładów: czarny rynek, czarny charakter, czarna godzina, czarna lista.

Skąd się wzięło to przypisywanie zła czerni? Aby na to odpowiedzieć warto się zastanowić nad innym pytaniem: co jest uważane za złe? Czy jeśli ktoś nam burzy porządek naszego świata, to czy nie uważamy tego za złe? A taka właśnie burząca porządek jest czerń: bez promieni świetlnych nie możemy uporządkować świata dookoła nas, bez światła dookoła nas jest chaos.

Inną możliwą przyczyną tego skojarzenia są zniszczenia spowodowane ogniem. Znaczna część materii nas otaczającej to materia organiczna, która może ulec spaleniu, zwęgleniu, poczernieniu, w wyniku czego powstaje nieodwracalna czerń. Ubieranie się w czerń w przypadku żałoby można kojarzyć z próbą okazania tego, że musimy się pogodzić z tym, że kiedyś dla ciała materialnego nastanie koniec (koniec materii po spaleniu jest czarny). Czarny ubiór w tym wypadku jest też próbą wyzbycia się tego, co przyziemne, materialne, symbolizuje obumieranie i pokorę wobec tego świata. Są tacy, którzy całe życie bawią się w czarnych żałobników. Tak przykładowo, sutanny katolickich księży są czarne. Czerń (a czasem biel np. na misjach, gdzie gorąco) w tym wypadku oznacza też wyzbycie się innych kolorów, jakie niesie nam świat, jest więc rezygnacją z uciech tego świata, rezygnacją z „błyszczenia kolorami” na tym świecie. Ubierając się w schludne ciemne ubrania (np. strój galowy), odbieramy od siebie to, czym na pierwszy rzut oka możemy się wyróżniać nad innymi. Stąd przyjęło się na różne uroczystości, na których trzeba oddać dla kogoś lub czegoś szacunek, ubierać się właśnie w taki nie wyróżniający się ciemny strój.

Wszystkie te skojarzenia sprawiają, że kolor czarny w pewnych okolicznościach ma silnie emocjonalnie nacechowane znaczenie. To właśnie nacechowanie wykorzystywane jest w czarnej seksownej bieliźnie czy też w subkulturze metalowców, jak i w ozdobach w tym kolorze.

Kolor czary ma jeszcze to do siebie, że współgra z praktycznie każdym innym kolorem. W ubiorach i innych elementach łączenie ozdób z kolorem czarnym praktycznie zawsze ładnie się będzie prezentowało. Być może właśnie z tego powodu kolor czarny w XX wieku stał się kolorem elegancji oraz szykowności, jak również kolorem dobrego smaku i wyrafinowania (a może po prostu lenistwa kolorystycznego: skoro czarny będzie pasował, to po co się przemęczać, szukając innego połączenia). W każdym razie na uroczystym balu nie obędzie się bez czarnych marynarek i innych czarnych wdzianek. Jest kolorem nowoczesności i tradycji zarazem, zaś obydwie te cechy spina w całość kojarzenie czerni z dobrym smakiem. A propos tej szlachetności czarnego: warto wspomnieć o czarnych pasach w karate - trzeba coś umieć, by na taki zasłużyć. Ubierając się na czarno, czy też kładąc coś na czarnym tle, nasze oczy dają nam wrażenie, że pozostałe wokoło czerni kolory są znacznie jaśniejsze. Nie bez znaczenia jest więc czerń np. przy „wybielaniu zębów” :) Jeśli kiedyś miałeś wrażenie, że ciemnoskórzy mają jaśniejsze zęby, to właśnie dzięki temu zjawisku.

Kolor biały
Biel - najjaśniejsza z barw, kojarzy się w naszej kulturze z lekkością, błogością i czystością (wręcz czasem ze sterylnością - szpitale). Z fizycznego punktu widzenia to kolejny po czarnym kolor nie występujący w tęczy. Biel jest przeciwieństwem czerni, która pochłania wszystkie promienie - biel ich nie pochłania, biel je odbija.

Analizując właściwości fizyczne bieli, warto zwrócić uwagę na tzw. temperaturę kolorów. Nie istnieje barwa idealnie biała, mamy natomiast zakres bieli - od bieli niebieskiej (zimnej) do żółtej (ciepłej). Jest to dosyć ważne w przypadku doboru oświetlania do pomieszczeń - dobrze wiedzieć w jakiej barwie czujemy się dobrze (a zapewniam, że jest to wrażenie raczej indywidualne). Nie istnieje też idealna biel, zawsze jest to najjaśniejszy widoczny w danym momencie odcień szarości. Aby się o tym przekonać, proponuję coś „białego” podzielić na dwie części i jedną część oświetlić dodatkowym światłem.

Przechodząc do znaczenia kulturowego bieli, warto wspomnieć o tradycji, jaką u nas stał się biały ubiór panny młodej do ślubu. Biel symbolizuje tu czystość i nieskazitelność. Białym kolorem często były nacechowane postacie święte, czyste jak anioły. Kolor bieli ma również nadzieja. Zauważ np. że księża oprócz tego, że mają czarną sutannę, noszą małą koloratkę właśnie koloru białego, jako symbol nadziei na zmartwychwstanie. Białe światło też pojawia się bardzo często w wizjach tych, co przeżyli śmierć kliniczną. Biel symbolizuje też pewien brak, pustkę - nieobecność życia (bladość, siność, śnieżne szczyty gór, gdzie nie ma życia). W niektórych kulturach biel jest kolorem żałoby. Biel odzwierciedla także nienaganną higienę. Biała jest często bielizna i białe są pieluchy dla małych dzieci.

Biały kolor, szeroko obecny we współczesnej modzie, towarzyszy ubiorom od bardzo dawna, od początków czasów. Kolor biały nadaje się do łączenia z innymi kolorami w zasadzie bez żadnych przeciwwskazań. Biały łączymy zarówno z ciepłymi, jak i zimnymi odcieniami innych kolorów. Biały połączony z czernią symbolizuje całość, jak choćby we wschodnim talizmanie zwanym yin-yang.

Kolor czerwony
Czerwień - to kolor kolorów, esencja barwy. Od dawien dawna uznawany za kolor życia i silnych emocji. Czerwona jest krew, czerwone jest ciepło i czerwony jest ogień - wszystkie te rzeczy związane są w nas z silnymi emocjami, zmianami. Przykładowo, widok czerwonej krwi zawsze motywuje człowieka do jakiegoś działania, do odczuwania jakichś emocji. Z racji swoich zdolności do przyciągania uwagi, często jest stosowany w marketingu do informowania o promocjach i przecenach.

W naszej dawnej historii, gdy plemionami rządziły kobiety, krew była postrzegana jako nośnik życia. Ludzie nie do końca wiedzieli skąd się bierze potomstwo - przypisywano je miesiączkowaniu występującemu tylko u kobiet. Krew i kolor czerwony był więc silnie związany z narodzinami z nowym życiem. Czerwień symbolizuje też życie w inny sposób po dziś dzień - krew krążącą po organizmie, jak i serce, będące centrum życia, jest przecież czerwone. W momentach podniecenia, uniesień miłosnych, to właśnie to czerwone serce zaczyna mocniej bić i jest w ciele bardziej odczuwane. Kolor ten stał się obecnie nawet pewnym symbolem miłości i seksu. A ofiarowanie komuś czerwonych upominków (róż czy czerwonej biżuterii) jest porównywalne z ofiarowaniem komuś serca.

Czerwień w pewnych miejscach i sytuacjach jest uważana za kolor szczęścia (np. w Chinach, gdzie kobiety do ślubu idą ubrane na czerwono). U nas w niektórych sytuacjach, choćby matura czy studniówka, przyjęło się, że kobiety powinny mieć na sobie coś czerwonego. W niektórych językach synonimem słowa „czerwony” jest słowo „piękny” oraz „kolorowy”. Kolor czerwony to także kolor agresji. Rękawice bokserskie są właśnie w tym kolorze, jak również elementy ubiorów niektórych jednostek wojskowych. Czerwień może też nam się kojarzyć z komunistami i całą tą częścią historii związaną z czerwoną rewolucją.

Kolor fioletowy
Fiolet - barwa pięknych małych fiołków; połączenie błękitu i czerwieni. Przez długi czas fiolet, a w zasadzie purpura, był uważany za kolor bogactwa, uduchowienia i szlachetności. Powód tego był dość prozaiczny. Po prostu barwnik fioletowy nie należał do najtańszych (był robiony z muszli rzadkich małży), a co za tym idzie, nie każdego było na niego stać. Tylko bogaci, duchowni, jak i szlachta, mogli sobie na niego pozwolić. Fiolet miał też swój epizod w byciu kolorem żałoby, umartwiania się. Jeszcze możemy spotkać na wieńcach fioletowe wstęgi. Jest to chyba jeden z ulubionych kolorów ezoteryków - podobno zmusza do głębszego myślenia.

Obecnie zaś fiolet przeżył swój bunt - dosłownie, w latach 60 stał się kolorem buntu. Kiedy to kolor fioletowy miał prowokować i symbolizować zmiany. Od tamtej pory kolor fioletowy był coraz częściej używany w ubiorach, w latach 80 łączono go często z różowym. Obecnie zaś fiolet stał się bardzo eleganckim kolorem.

Tomek Urban