Dobra praktyka laboratoryjna (skrót. DPL, z angielskiego GLP – good laboratory practises) – system zapewnienia jakości badań. Regulujący tematykę zapewnienia jakości podczas Badania i opracowywania leków.

Dotyczy zasad organizacji jednostek badawczych wykonujących niekliniczne badania z zakresu zdrowia człowieka/środowiska i bezpieczeństwa. Szczególnie podczas badania substancji i preparatów chemicznych. GLP ma zapobiegać skandalom i naruszeniom w przemyśle farmaceutycznym.

Została ona wprowadzona globalnie, a opisane w niej zasady są dzięki temu respektowane i uznawane na całym świecie.

Jasno formułuje zasady organizacji jednostek badawczych wykonujących niekliniczne badania z zakresu środowiska i bezpieczeństwa i zdrowia człowieka, skupiając się również na badaniu preparatów i substancji chemicznych wymagane ustawą, oraz warunki, w jakich te badania są przeprowadzane, monitorowane i planowane.

Czyli forma wyników jak ich zapisywane, przechowywane i podawanie w sprawozdaniu.

Celem zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej jest promowanie jakości i wiarygodności uzyskiwanych wyników badań, od momentu ich planowania aż po właściwe przechowywanie danych źródłowych i sprawozdań, tak by możliwe było prześledzenie toku badania lub jego całkowite odtworzenie.

Główne cele Dobrej Praktyki Laboratoryjnej:

1. Testowanie, systemów badawczych i ich powtarzalności. Badania prowadzone nad substancjami i preparatami chemicznymi są porównywalne;
2. SOP, standard operating procedures;
3. Zaufanie do wyników badań innych placówek i innych państw. Unikanie powielania tych samych badań, co obniża koszty oraz czas realizacji zadań;
4. Przeciwdziałanie powstawaniu barier technicznych w zakresie handlu;
5. Ochrona zdrowia człowieka i środowiska;
6. Organizacja personelu i zarządzanie badaniami;
7. Raportowanie uzyskanych wyników;
8. Dostęp do wymaganych urządzeń i metodyki;
9. Klarowność przedstawiania założeń badania i protokół
10. Program zapewnienia jakości, poprawa jakości wykonywanych badań, eliminacja lub maksymalne ograniczenie popełniania błędów;
11. Możliwość kontroli wykonywanych prac badawczych na każdym etapie.
12. Archiwizowanie danych (każdy typ)

Zadania GLP

System GLP ma zapewnić, że otrzymane i przesłane dalej dane są prawdziwym odzwierciedleniem wyników uzyskanych podczas badań

System GLP ma zapewnić, że przedstawiane dane są weryfikowalne, czyli można dokładnie powtórzyć badanie

System GLP ma promować międzynarodowe akceptowanie uzyskiwanych wyników

Zasady „dobrej praktyki laboratoryjnej”: obszary i regulacje personalne

Dobra Praktyka Laboratoryjna obejmuje wymagania dla laboratoriów dotyczące personelu, aparatury, metod badawczych i zapisów, oraz zakresy odpowiedzialności podczas kontroli. Ogólne wymagania GLP Dobrej Praktyki Laboratoryjnej dla laboratorium badawczego obejmują:

1. Odpowiednio wyszkolony personel.
2. Standardowe metody analityczne.
3. Plan częstotliwości pobierania badania prób, sposób ich pobierania.
4. Właściwa aparatura- wyposażenie badawczo-pomiarowe (regularnie sprawdzanie i kalibrowanie, wzorcowanie).
5. Przechowywanie wyników badań- archiwizacja.
6. System zapisów.

Dzięki strukturze składającej się z kierownika kontroli, personelu kontrolującego i działu zapewnienia jakości realizowana jest zasada wielu par oczu.

Kierownik kontroli jest odpowiedzialny za przestrzeganie zasad DLP/GLP oraz budżetu.

Personel kontrolujący przeprowadza pierwszą kontrolę jakości zgodnie z planem kontroli.

Personel działu zapewnienia jakości stanowi drugą instancję w ramach kontroli jakości. Do jego zadań należy także ostateczne zatwierdzenie standardowej instrukcji stanowiskowej.

Instrukcje stanowiskowe

W przypadku DPL prace są wykonywane wedle standardowych instrukcji stanowiskowych,
które muszą być do wglądu na każdym stanowisku pracy. W tych instrukcjach opisywane
są wszelkie czynności, które są istotne dla DPL. Każda placówka badawcza tworzy własne
instrukcje stanowiskowe, które muszą być regularnie sprawdzane i aktualizowane.

Dla takiej standardowej instrukcji stanowiskowej (ang. Standard Operating Procedure)
stawiane są określone wymogi zgodnie z DPL. Z tego powodu instrukcja stanowiskowa
musi być dostępna w aktualnej wersji i w formie pisemnej na każdym stanowisku pracy.

Pod względem treści instrukcja taka musi opisywać i definiować czynności istotne dla DPL.
Instrukcje stanowiskowe muszą być tworzone odrębnie dla każdej placówki badawczej
i traktowane poufnie. Istnieją wprawdzie szablony, z których można korzystać, ale muszą
być one odpowiednio dostosowane i zatwierdzone przez kierownictwo placówki badawczej.

Pod względem treści instrukcja taka musi opisywać i definiować wszystkie czynności istotne pod kątem GLP. Jest ona wiążąca dla personelu i obejmuje następujące obszary:

• Przedmioty badań i przedmioty wzorcowe
• Urządzenia, materiały i odczynniki
• Prowadzenie notatek, sprawozdawczość, przechowywanie i wyszukiwanie
• Systemy kontroli (biologiczne)
• Metody kontroli jakości
• Postępowanie w ramach metod kontroli/analizy
• Systemy wspomagane komputerowo
• Ewentualne „interfejsy” z instytucjami wewnętrznymi i zewnętrznymi

Po utworzeniu standardowej instrukcji stanowiskowej musi zostać ona podpisana przez osobę, która ją utworzyła oraz przez sprawdzającego. Następnie musi ona zostać zaakceptowana przez dział kontroli jakości, a na koniec odebrana przez kierownika placówki badawczej. Dopiero gdy te cztery podpisy figurują na dokumencie, wolno ją oddać pracownikom.

Przykłady Standard Operating Procedures

Standard Operating Procedures (SOP) to procedury opisujące wszelkie działania podejmowane w laboratorium (zob, ustawa Dobra Praktyka Laboratoryjna).

Definiują jak korzystać z protokołów badań i często są etapowym zapisem następujących po sobie działań związanych z daną czynnością (np.przychód, identyfikacja, oznakowanie, praca z materiałami, pobieranie próbek i przechowywanie)

Są ponadto podstawowym elementem sprawdzanym podczas audytu i zostały utworzone w celu ułatwienia pracy.

Zwracają także uwagę na przetrzymywanie danych i ich odzyskiwanie, w tym raportów.

Definiują tzw. dane surowe i metody analityczne.

Stosowane są także co do inspekcji i użytkowania urządzeń, przyrządów pomiarowych, materiałów pomocniczych, odczynników, systemów koputerowych(konserwacja, kalibracja, testowanie, postępowanie w przypadku uszkodzeń).

Odnośnie systemów badawczych (przygotowanie pomieszczeń do badań i odpowiednie warunki środowiskowe, procedury odbioru/transportu/rozmieszczenia/opieki nad systemem i identyfikacji, obserwacje przed i po nie tylko podczas badania, zbieranie i postępowanie z próbkami, a także umiejscowienie systemów badawczych w harmonogramie badania.

Co do programu zapewnienia jakości, sposób postępowania personelu programu zapewnienia jakości podczas planowania, ustalania, przeprowadzania, dokumentowania i sprawozdawania inspekcji.

Każde odstępstwo musi być udokumentowane, przy jednoczesnym powiadomieniu kierownika, lub głównego wykonawcy.

Program Zapewnienia Jakości

Jednostka badawcza musi mieć udokumentowany Program Zapewnienia Jakości, który gwarantuje, że prowadzone badania są zgodne z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej.

1. Musi on być prowadzony przez osobę bądź osoby wyznaczone przez zarządzającego jednostką badawczą, a także bezpośrednio przed nim odpowiedzialne.
2. Ponadto osoby te muszą być obeznane ze stosowanymi w jednostce badawczej metodami badań, jednakże nie mogą brać udziału w badaniach, których jakość ma być zapewniona. Występowała by tutaj stronniczość czego należy unikać.
3. Personel musi posiadać Standardowe Procedury Operacyjne, omówione powyżej.
4. Reguluje również przechowywanie kopii wszystkich zatwierdzonych planów badań i stosowanych SOP i znajomość planu działania jednostki.
5. Weryfikacja planu badania aby był zgodny z DPL i prowadzenie dokumentacji na ten temat.
6. Przeprowadzanie inspekcji, czy SPO są łatwo dostępne dla personelu badawczego i przestrzegane, a także czy podczas pracy stosuje się DPL.
7. Zapisy z każdej inspekcji muszą być przechowywane.
8. System jakości zakłada weryfikowanie i sprawdzanie końcowego sprawozdania.
9. Raporty z inspekcji muszą być niezwłocznie przekazywane zarządzającemu jednostką badawczą, kierownikowi badania, albo głównemu wykonawcy.
10. Konieczność przygotowania oświadczenia do końcowego sprawozdania

Pomieszczenia jednostki badawczej

Jednostka badawcza, żeby sprostać wymaganiom jakie stawia dobra praktyka laboratoryjna przeprowadzenia badań, oraz ograniczyć do minimum ryzyko negatywnego wpływu na wiarygodność wyników badań powinna być właściwych rozmiarów, spełniać odpowiednie warunki konstrukcyjne, jak i lokalizacyjne.

W celu zagwarantowania właściwego przeprowadzenia każdego badania, pomieszczenia jednostki badawczej powinny być tak zaprojektowanie by zapewnić odpowiedni stopień rozdzielenia i wykonywania różnych czynności.

Ponadto niezwykle istotne jest by istniały oddzielne pomieszczenia przeznaczone na przechowywanie materiałów badanych oraz materiałów odniesienia, jak i na usuwanie odpadów, na archiwum i przyjmowanie na odbiór dostaw.

Aparatura, materiały i odczynniki

Według zasad GLP:

1. Wszystkie przyrządy, włączając w to systemy komputerowe muszą posiadać odpowiednie parametry. Ponadto muszą być rozmieszczone w odpowiednich miejscach.
2. Wszystkie przyrządy pomiarowe znajdujące się w jednostce badawczej powinny być poddawane zarówno sprawdzeniu, jak i czyszczeniu, konserwowaniu oraz kalibrowaniu (wzorcowanie zgodne z SOP- odnoszone jeśli to możliwe do wzorców państwowych lub międzynarodowych).
3. Przyrządy, programy nie powinny one mieć negatywnego wpływu na systemy badawcze.
4. Kolejnym istotnym wymogiem jest to, że wszystkie substancje chemiczne, odczynniki oraz roztwory powinny być zaopatrzone w etykiety, które zawierają informacje dotyczące ich tożsamości, okresu ważności oraz szczególnych warunków przechowywania.
5. Okres ważności substancji, mieszanin i odczynników chemicznych może być przedłużony wyłącznie po dokonaniu oceny na podstawie dokumentów, bądź analizy.

Systemy badawcze

Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej dotyczą również systemów badawczych, zarówno fizykochemicznych, jak i biologicznych.

Wszelkie przyrządy pomiarowe, które stosowane są do uzyskiwania danych o właściwościach fizykochemicznych powinny posiadać odpowiednie parametry funkcjonalne.

W celu zagwarantowania jakości uzyskiwanych danych, należy zagwarantować odpowiednie warunki przetrzymywania, obsługi i opieki nad biologicznymi systemami badawczymi.

Należy również prowadzić zapisy dotyczące pochodzenia, daty otrzymania i stanu w dniu otrzymania.

Nowo sprowadzone zwierzęta oraz rośliny zależy poddać kwarantannie do czasu, gdy nie zostanie oceniony stan ich zdrowia.

W dniu rozpoczęcia doświadczalnej części badania systemy biologiczne powinny być wolne od chorób oraz cech, które mogłyby wpływać na przebieg badania.

Systemy biologiczne, które w przebiegu badania zachorowały bądź zostały okaleczone, powinny zostać odizolowane i odpowiednio leczone.

Na pomieszczeniach, klatkach lub pojemnikach, w których znajdują się systemy biologiczne, są umieszczane wszystkie niezbędne informacje do ich identyfikacji.

Pomieszczenia, klatki i pojemniki są czyszczone i odkażane z odpowiednią częstotliwością.

Systemy badawcze stosowane w badaniach terenowych są rozmieszczone w sposób minimalizujący możliwość wpływu używanych w przeszłości pestycydów lub wpływu zabiegów z użyciem pestycydów z obszarów sąsiadujących.

Materiały badane i materiały odniesienia

Materiał badany – materiał lub wyrób będący przedmiotem badania

Materiał odniesienia – każdy dobrze opisany materiał, użyty w celach porównawczych

Jednostka badawcza musi prowadzić charakterystykę materiałów, czyli daty otrzymania, okresy ważności, jak również ewidencję ilości materiałów otrzymanych i wykorzystanych w badaniach.

W każdy badaniu materiał badany/odniesienia musi umożliwiać jego zidentyfikowanie, czyli musi być znana tożsamość, numer serii, skład, czystość, stężenie, numer CAS (numer nadany przez Chemical Abstract Service), itp

Należy również wprowadzić procedury pracy z materiałami, pobierania próbek oraz przechowywania, w celu zapewnia jednorodności i stabilności materiału. Wyklucza to możliwość pomieszania lub zanieczyszczenia materiałów.

Z kolei pojemniki, które służą do przechowywania powinny zostać zaopatrzone w datę ważności, numer partii, informację o składzie, stężeniu, czystości oraz instrukcje dotyczące szczególnych warunków przechowywania.

Przeprowadzenie badania i zawartość planu badania

Przed rozpoczęciem każdego badania sporządza się w formie pisemnej plan badania, zweryfikowany pod kątem zgodności z zasadami DPL przez personel programu zapewnienia jakości i zatwierdzony podpisem z datą przez kierownika badania i zarządzającego jednostką badawczą.

W przypadku badań krótkoterminowych możliwe jest stosowanie ogólnego planu badania z
dołączanym suplementem precyzującym konkretne zadania;

• wszelkie zmiany w planie badania zatwierdza się datowanym podpisem kierownika badania i przechowuje wraz z planem badania;
• wszelkie odstępstwa od planu badania są opisane, wyjaśnione i zatwierdzone w odpowiednim czasie datowanym podpisem przez kierownika badania lub głównego wykonawcę lub wykonawców i przechowywane wraz z danymi źródłowymi.

Trzeba również sporządzić zapisy, które z dokumentów i materiałów zostaną zachowane. Głównie dla celów analizy i dokumentacji.

Plan badania powinien zawierać m.in.:

1. Określenie badania, materiału badanego i odniesienia (opisowy tytuł zdanie określające rodzaj i cel badania określenie tożsamości badanego materiału za pomocą kodu lub nazwy, określenie materiału odniesienia, który będzie stosowany w badaniu);
   informacje dotyczące zleceniodawcy i jednostki badawczej (nazwę i adres: zleceniodawcy i jednostki badawczej oraz miejsc badania, nazwisko i adres kierownika badania, nazwisko i adres głównego wykonawcy/wykonawców i etapy badania podlegające głównemu wykonawcy/wykonawcom, delegowane przez kierownika badania);
2. Daty (zatwierdzenia planu badania przez kierownika i zarządzającego jednostką badawczą wraz z ich podpisami, proponowane daty rozpoczęcia i zakończenia części eksperymentalnej badania);
3. Metody badań (odnośniki do metod określonych w przepisach ustaw lub metod obowiązujących w UE lub wytycznych OECD, dotyczących metod badań substancji chemicznych i ich mieszanin, ewentualnie innych wytycznych i zaleceń metodycznych, w tym obowiązujących norm;
4. Trzeba również sporządzić zapisy, które z dokumentów i materiałów zostaną zachowane. Głównie dla celów analizy i dokumentacji.
5. Natomiast jeśli mają zastosowanie zawieramy informacje szczegółowe, takie jak:uzasadnienie wyboru systemu badawczego, charakterystykę tego systemu,sposób narażenia wraz z jego uzasadnieniem,poziomy dawkowania, stężeń, okres narażenia, dotyczące badania (np. chronologiczny opis, wszystkie metody badań, materiały, warunki itp)
6. Każde badanie przeprowadzane w jednostce badawczej posiada odrębny numer, kod lub nazwę identyfikującą to badanie, tym numerem, kodem lub nazwą są oznaczane wszystkie materiały stosowane w tym badaniu;
7. Próbki zbadań są oznakowane w sposób umożliwiający ich identyfikację, w tym odniesienie ich do badania, z którego pochodzą;
8. Wszystkie dane uzyskane podczas badania są rejestrowane niezwłocznie i z należytą starannością, dokładnie i czytelnie, podpisane lub parafowane i opatrzone datą przez osobę zbierającą dane;
9. Każda zmiana wdanych źródłowych jest dokonywana w sposób umożliwiający odczytanie poprzedniego zapisu, ze wskazaniem powodu dokonania zmiany, podpisana i opatrzona datą przez osobę dokonującą zmiany;
10. Dane rejestrowane bezpośrednio przez komputer umożliwiają identyfikację czasu ich wprowadzenia i osobę/osoby odpowiedzialne za ich wprowadzanie;
11. Stosowane systemy komputerowe zapewniają pełną kontrolę i przechowywanie procesu przetwarzania danych, pokazując wszystkie zmiany w stosunku do danych źródłowych w sposób umożliwiający ich pełny audyt; a także umożliwiają powiązanie wprowadzonych zmian z osobą dokonującą tych zmian, w szczególności przez stosowanie podpisów elektronicznych opatrzonych datą.
12. W przypadku dokonania zmian podaje się powód ich dokonania.

Sprawozdanie z badań

Z każdego badania mam obowiązek sporządzić sprawozdanie końcowe. W przypadku badań krótkoterminowych dopuszcza się stosowanie standardowego sprawozdania, z dołączanym suplementem precyzującym konkretne zadania.

Sprawozdanie końcowe zawiera w szczególności następujące informacje:

• Identyfikujące badanie, materiał badany i materiał odniesienia (opisowy tytuł. tożsamość materiału lub wyrobu badanego, tożsamość materiału odniesienia, charakterystykę materiału badanego.
• Daty (rozpoczęcia i zakończenia).
• Oświadczenie osoby/osób prowadzących program zapewnienia jakości, zawierające rodzaje i daty przeprowadzanych inspekcji.
• Opis materiałów i metod badań (w tym odnośniki do metod badań)
• Wyniki badań (streszczenie, informacje wymagane przez plan badania, wyniki badań plus określenie istotności statystycznej, ocenę i omówienie wyników, wnioski, informacje na temat przechowywania planu, materiałów i dokumentów)
• Wymagane dane i informacje jednostki i podmiotu zlecającego badania.

ARCHIWIZACJA I PRZECHOWYWANIE ZAPISÓW I MATERIAŁÓW

Jednostka badawcza przechowuje przez okres co najmniej 10 lat następujące materiały w celu umożliwienia Inspektorowi do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych ich sprawdzenia spełnienia standardów (Dobra Praktyka Laboratoryjna).

• plan badania, dane źródłowe, próbki materiału badanego i referencyjnego, próbki pobrane z systemów badawczych oraz końcowe sprawozdanie z każdego badania;
• raporty wszystkich inspekcji przeprowadzonych przez personel programu zapewnienia jakości oraz plany działania jednostki;
• zapisy dotyczące kwalifikacji, szkolenia i nabytego doświadczenia przez pracowników jednostki badawczej i opis rodzaju wykonywanych przez nich prac;
• zapisy i raporty dotyczące konserwacji i wzorcowania wyposażenia pomiarowego;
• dokumentację sprawdzania skomputeryzowanych systemów;
• kopie wszystkich wydań Standardowych Procedur Operacyjnych;
• dane dotyczące monitorowania środowiska wykonywania badań.

W przypadku konieczności usunięcia próbek materiału badanego i referencyjnego lub
próbek pobranych z systemów badawczych przed upływem 10 lat, należy podać i
udokumentować przyczynę wcześniejszego ich usunięcia,a w szczególności próbki
takie można usunąć, jeżeli ich stan nie pozwala na ich ocenę.

• materiały przechowywane w archiwach powinny być skatalogowane w celu ich łatwego magazynowania i dostępu do tych materiałów;
• dostęp do archiwum mają wyłącznie osoby upoważnione przez zarządzającego jednostką badawczą;
• przychód i rozchód materiałów w archiwum powinien być rejestrowany.

W przypadku, gdy jednostka badawcza lub jednostka w której znajdują się archiwa ulegną likwidacji i nie mają prawnych sukcesorów, archiwa zostaną przekazane do archiwów zleceniodawcy lub zleceniodawców.

Kontrola zgodna z GLP i zezwolenie

Przebieg kontroli:

1. Kierownik kontroli akceptuje kontrolę, a następne sporządza plan kontroli.
2. Plan kontroli musi być gotowy przed rozpoczęciem pracy, musi on także zostać zatwierdzony i podpisany przez personel działu zapewnienia jakości, kierownika kontroli i zleceniodawcę.
3. Plan kontroli obejmuje przebieg kontroli, metody kontroli i częstotliwość przeprowadzania kontroli.
4. Możliwe są regularne inspekcje pracowników działu zapewnienia jakości pod kątem przestrzegania zasad GLP.
5. Przebieg kontroli jest przeprowadzany eksperymentalnie, przy czym dokumentowane są dane surowe.
6. Na podstawie wyników kontroli GLP kierownik kontroli sporządza raport końcowy, który z kolei musi zostać zatwierdzony przez dział zapewnienia jakości.

Przebieg wydawania zezwolenia:

1. Wydanie zezwolenia jest możliwe dopiero wówczas, gdy wszystkie dokumenty są kompletne, udokumentowane i zarchiwizowane.
2. Zasada dotycząca zezwolenia brzmi: co nie jest udokumentowane, jest automatycznie oceniane jako niewykonane.
3. Brak dokumentów może skutkować nieuzyskaniem zezwolenia dla produktu i tym samym prowadzić do znacznych strat czasu i zwiększenia kosztów.

Jak należy prawidłowo przeprowadzać testy w ramach GLP?

W zależności od wymagań w ramach GLP przeprowadza się testy na opracowywanych substancjach aktywnych lub na gotowym leku przeważnie w inkubatorach i komorach klimatycznych.

Najważniejsze dokumenty regulujące stosowanie zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej:

Dyrektywa dotycząca tego czym jest Dobra Praktyka Laboratoryjna do postępu technicznego, która określała harmonizację przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do zasad GLP i weryfikacji ich stosowania na potrzeby badań materiałów chemicznych (1999/11/WE 8.03.1999);

Dyrektywa dotycząca wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (2001/83/WE 6.11.2001);

Dyrektywa dotycząca wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (2001/83/WE 6.11.2001);

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 czerwca 2003 r. w sprawie kryteriów,które powinny spełniać jednostki organizacyjne wykonujące badania substancji i preparatów chemicznych, oraz kontroli spełnienia tych kryteriów ((Dz. U. Nr 116, poz.1103) uchylone 25.02.2010 r.) –wprowadziło w Polsce GLP

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej i wykonywania badań zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Dz. U. 2013 Nr 0, poz. 665 )

A czy Ty stosujesz te zasady u siebie w laboratorium, lub uważasz je za niezbędne?

Napisz w komentarzu poniżej:

Artykuł Dobra praktyka laboratoryjna (GLP) (DPL) pochodzi z serwisu .