Cela była skąpana w słońcu, sierpniowe promienie nagrzewały betonowe pomieszczenie. Mężczyzna przez chwilę patrzył na świat za murami, tropikalny las na horyzoncie i pola uprawne trochę bliżej. Następnie zrezygnowany obrócił się. Chwilę jego oczy musiały się przyzwyczaić do ciemnej sali wewnątrz budynku. Na środku stała potężna wieża, dominująca nad całą resztą, niewzruszona. Wiedział, że tylko czeka na jego błąd. Czuł jej wzrok, niezależnie czy spał, czytał i załatwiał potrzebę, strażnica uważnie przypatrywała się swoim więźniom. Wielki brat czuwał i doprowadzał do szaleństwa swoich podopiecznych.

Panoptikon

Jeremy Bentham zasłynął jako filozof, sędzia, ekonomista i reformator społeczny. Był głównym przedstawicielem liberalizmu i przypisuje mu się również stworzenie współczesnego utylitaryzmu. Głosił hasła, że „moralność jest niczym innym, jak regulacją egoizmu” czy „Miarą dobra i zła jest jak największe szczęście największej liczby ludzi”.
Wśród jego dorobku naukowego znalazł się również zaskakujący projekt architektoniczny – Panoptikon.

Tłumacząc z greki „Pan” znaczy „Wszystko” a „Opticos” to „Widzieć”. Panapticon miał być budynkiem w którym strażnik widział wszystko. Zapewnić mu to miała konstrukcja na planie okręgu. W Pierścieniu zewnętrznym znajdowały się cele, przeszklone od zewnątrz i od środka. Były one jednoosobowe, oddzielone od siebie grubym murem – ograniczającym kontakty pomiędzy więźniami.
Na samym środku budynku znajdować się miała wieża strażnicza, odpowiednio wyciszona oraz z wbudowanymi lustrami weneckimi – dzięki czemu znajdujący się w środku człowiek widział więźniów jednocześnie samemu pozostając niewidocznym. Mało tego, aby osadzeni nie mogli się zorientować kto znajduje się w wieży, przejścia do niej znajdowały się pod ziemią, z dala od wzroku więźniów. Taka konstrukcja zapewniała kontrolę nad wszystkimi celami bardzo ograniczonej liczbie strażników. Mało tego, mogło dojść do sytuacji, że wieża byłaby pusta, jednak nikt by o tym nie wiedział.
Strażnica miała być dodatkowo wyposażona w specjalne tuby, dzięki którym strażnik mógł wydawać rozkazy osadzonym.

Panoptikon bazował na pomyśle brata Jeremiego, Samuelu. Pracował on w Rosji dla księcia Grigorijego Potiomkina, który zażyczył sobie lepszego systemu kontroli robotników. W ten sposób narodził się „krąg inspekcyjny”. W środku umieszczany był doświadczony mistrz rzemiosła i kontrolował pracę niewykwalifikowanych pracowników. Starszy brat zaadoptował ten pomysł na swoje potrzeby. Bentham spędził łącznie około szesnastu lat na dopracowywaniu idei więzienia idealnego. Pomimo jego ogromnego wkładu w dziedziny prawa i społeczeństwa Anglia nigdy nie zdecydowała się na budowę Panoptikonu. Początkowo była ku temu zgoda, nawet przeznaczono fundusze na zakup ziemi, jednak został on zablokowany przez króla. Opis i rysunki więzienia przetrwały w pracy filozofa pod jakże czytelnym tytułem:

„Panoptikon albo Dom Nadzoru opisujący ideę nowych zasad budowy wszelkich zakładów, w których wszelkiego rodzaju osoby winny się znajdować pod nadzorem, w szczególności więzień, ale też aresztów, fabryk, warsztatów, przytułków, lazaretów, manufaktur, szpitali, domów wariatów i szkół. ” Wydane w 1787 roku.

Jak widać filozof miał bardzo szerokie plany związane z wdrożeniem jego projektu od więzień przez warsztaty i szpitale po domy wariatów.

Nieśmiertelny filozof

Po śmierci Jeremiego Bentham’a odczytano jego testament – okazało się, że przekazał swoje zwłoki przyjacielowi, który mógł je rozdysponować na potrzeby nauki. Szkielet miał tworzyć „auto-ikonę” filozofa wraz z mumifikowaną głową. Filozof dokładnie opisał na jakim fotelu ma być sadzany jego szkielet, które ubrania mają go odziewać a nawet jaką laskę trzymać w dłoni. (Tutaj znajdziecie filozofa do obejrzenia w 360 stopniach) Jednak nieumiejętna mumifikacja głowy spowodowała, że zaczęła ona wyglądać koszmarnie. W związku z tym, stworzono woskową nową głowę a oryginalna… leży sobie u stóp szkieletu.
Jedna z legend głosi, że uczniowie Benthama wprowadzali jego szkielet na posiedzenia senatu uniwersyteckiego, gdzie odczytywano formułę „Jeremy Bentham, obecny, bez prawa głosu”. O prawdziwości tej pogłoski niech świadczy ostatnia taka wizyta, gdyż odbyła się stosunkowo niedawno…. 2013 roku, na 150lecie uczelni. Upamiętniono ją całą fotorelacją z podróży po korytarzach uczelnii oraz samego posiedzenia.

Naśladowcy

Pomimo, że sam Panoptikon, zgodnie z wizją filozofa, nigdy nie został wybudowany to z pomysłu czerpały inne budynki. Przykładem jest więzienie Pentonville w Londynie, Armagh Gaol w Irlandii Północnej, Eastern State w USA oraz nasz rodzimy Areszt Śledczy w Toruniu (pierwsze zdjęcie artykułu).

Jednak jednym z najsłynniejszych budynków nawiązujących do idei panaptikonu jest więzienie Presidio Modelo znajdujące się na Kubie (a dokładnie drugiej pod względem wielkości wyspie kubańskiej – Isla de la Juventud). Budowę rozpoczęto w latach 20 XX wieku.

Sprawujący w tamtym czasie władzę prezydent Gerardo Machado zasłynął modernizacją Kuby – budował drogi, szkoły, poprawiał opiekę zdrowotną. Za jego kadencji kraj budził się gospodarczo, nie przeszkadzało więc, że nie oddał władzy po czterech latach.Dopiero kryzys gospodarczy w 1929 roku doprowadził do fali strajków. Próby tłumienia opozycji, pacyfikacje oraz osadzanie w więzieniach okazały się niewystarczające, prezydent uciekł z kraju… a więzienie, nowe, zbudowane z rozmachem zostało i czekało na pensjonariuszy.

Kompleks składał się z czterech budynków więziennych. Dodatkowo pomiędzy nimi znajdowała się jadalnia oraz liczne budynki pomocnicze. Zgodnie z planami filozofa, budynki były okrągłe, liczyły po pięć pięter (465 cel) a w środku znajdowała się wieża strażnicza. Każda cela miała ubikację i umywalkę i przeznaczona była na dwie osoby. Cały kompleks miał przyjąć do 2500 więźniów – w „maksymalnym obłożeniu” było ich nawet 8000.

Podczas II wojny światowej do więzienia trafili mieszkańcy Kuby pochodzenia japońskiego i niemieckiego (o deportacjach obywateli amerykańskich, maskowaniu budynków na Florydzie i obawie przed nalotami japońskich samolotów przeczytać możecie tutaj: Wyspy na końcu świata: Wojna na Pacyfiku) – przez pewien okres budynek służył jako obóz dla internowanych. Po wojnie wypełniły się buntownikami z Fidelem Castro na czele. Po nieudanym szturmie na koszary wojskowe 26 lipca 1953 roku został on schwytany wraz z innymi partyzantami. i osadzony w więzieniu. Wypuszczono ich dwa lata później, po 1955 roku.

W przepełnionym więzieniu wybuchały strajki głodowe i bunty. Służyło ono jednak dalej, już po zwycięstwie rewolucji w 1959 roku. Ci, którzy odsiadywali w nich wyroki teraz wsadzali do tych samych cel swoich dawnych wrogów. Do więzienia trafiali kontrrewolucjoniści, homoseksualiści, wrogowie polityczni. Największe zamieszki wybuchły po nieudanej inwazji w Zatoce Świń. Zaraz po całe podziemia więzienia zostały wypełnione ładunkami wybuchowymi, w ramach „bezpieczeństwa”. Lepiej było pozbyć się niewygodnych przeciwników niż pozwolić im wyjść na wolność.
Rząd zdecydował się na zamknięcie Presidio Modelo w 1967 roku. Teraz pełni rolę muzeum.

Współczesne więzienie

Zapraszam również do przeczytania wpisu o jednym z niebezpieczniejszych więzień w USA, miejscu gdzie liczy się Twój kolor skóry, gangi są oficjalnie tolerowane a przywódcy zarządzają tysiącami ludzi.. poza kratami. Nie jesteś numerem, jesteś kolorem skóry

W kategorii Historia ukazały się również:

• Quilombo dos Palmares – państwo niewolników
• Ośmiu pancernych i czołg
• Hiszpanka, która lubiła młodych
• Pancho Villa, terrorysta czy bohater
• Najlepszą obroną jest atak
• Darwinowski koszmar
• Czerwone noce
• Król, piraci i kawa
• Ostatnia wielka wyprawa polarna
• Husaria za płotem

zapraszam do czytania!

Artykuł Panoptikon – więzienie doskonałe pochodzi z serwisu Linkowskaz.pl.