Slav mitolojisi Avrupa mitolojileri arasında az bilinen mitolojilerden olsa da en renkli ve en önemlilerinden biri. Oldukça renkli ve zengin olan Slav mitolojisi ve antik Slav inançlarına dair önemli detaylar.

Slav Mitolojisi

Slav mitolojisi ve antik Slav inancı diğer Avrupa kültürlerinin inançlarına ve mitlerine benzerlik gösterebilmektedir. Slav mitlerinin diğer Avrupa mitlerine benzemesindeki en önemli sebep, tüm Avrupa mitolojilerinin ve inançlarının tek bir ortak kültürden gelmiş olmasıdır.

Slav mitleri ile birlikte diğer tüm Hint-Avrupa mitlerinin kökeni Yamnaya kültürüne dayanmaktadır. Yamnaya kültürü, yani Proto Hint-Avrupa kültürünün birçok öğesi hiç bozulmadan Baltık-Slav kültürlere taşınmıştır. Özellikle mitolojik figürlerin isimleri ve çeşitli inanç pratikleri hiç bozulmadan Baltık ve Slav kültürlerine taşınmıştır.

Slavlar genel Olarak çok geniş bir coğrafyaya yayıldığı için Slav halkları arasında mit ve inanç farklılıkları gözlemleyebiliriz. Örneğin Güney Slav halklarının yani Yugoslavlar’ın inançları ve mitleri ile Doğu Slav halklarının inanç ve anlatıları arasında farklılıklar olabilir. Fakat, farklılıklara rağmen Slav mitleri ve inançları tüm Slav halkları arasında benzerlik göstermektedir.

Hıristiyanlık Öncesi Slav İnancı

Slav halklarının neredeyse tamamı 12. yüzyılda Hıristiyanlık inancına geçtiler. Daha sonraki yüzyıllarda Boşnaklar ve Pomaklar gibi farklı Slav halkları İslam dinini benimsese bile Slav halkları ağırlıklı olarak Hıristiyanlık inancına bağlı kaldılar.

Slav halkları ağırlıklı olarak Ortodoks mezhebine yakın olarak bilinseler bile Hırvatlar ve Polonyalılar Katolik mezhebine daha yakın oldular. Slavlar kendi aralarında farklı inançlara ve farklı mezheplere sahip olsalar bile pagan inançlarından birçok öğeyi hayatta tutmayı başardılar.

Hıristiyanlık öncesindeyse Slavlar aynı diğer Avrupa toplumları gibi çok tanrılı ve animist bir inanca sahiplerdi. Aynı diğer Avrupa halkları gibi Slavlar da doğanın önemli gördükleri parçalarını kutsal sayarak onlara isimler verdiler ve onları tanrılaştırdılar.

Slavlar monoteizme geçiş yapsalar bile eski inançlarını asla tam anlamıyla geride bırakmadılar. Hıristiyanlık tarafından asimile oldukları gibi bu inanca da kendi kültürel öğelerini ve inançları eklediler. Örneğin özellikle Doğu Slav halkları için önemli olan Kupala bayramının Hıristiyanlık öncesine dayandığı düşünülmekte.

Slav Tanrıları

Perun

Perun, Slav halklarının savaşçı tanrısı olarak bilinmektedir. Etimolojik olarak ‘Perun’ kelimesini antik Yamnaya kültürüne kadar takip edebilmekteyiz. Esasında ‘Perkwūnas‘ olarak bilinen bu tanrı yıllar geçtikçe Slav halkları tarafından Perun olarak anılmaya başlamıştır. Fakat Baltık halkları Perkunas adını korumuştur.

Perun, yıldırım, savaş ve koruyucu tanrı olarak bilinmekteydi. Perun, Germen mitlerindeki Thor’a oldukça benzemektedir. Aynı Thor gibi, ikisi de yıldırım, güç ve savaş ile anılır. Bir başka benzerlik ise iki figürün de meşe ağacı ile anılmasıdır. Avrupa mitlerinde meşe ağacı, çekiç ve keçi  güç ile anılan öğelerdir, ve bu öğeler hem Perun için hem de Thor için önemlidir.

Dazhbog

Dazhbog Slav halklarını için belki de en önemli tanrıydı. Dazhbog, ‘Dazh’ ve ‘Bog’ kelimlerinin birleşiminden oluşmaktadır. ‘Dazh’ kelimesi vermek veya bahşetmek gibi anlamlara gelmekte, ‘Bog’ kelimesi ise tüm Slav dinlerinde doğrudan ‘tanrı’ anlamına gelmektedir. Dazhbog çeşitli antalılara Belabog, yani Ak Tanrı, olarak da geçmiştir.

Dazhbog’u Tyr, Zeus veya Jüpiter gibi diğer gök tanrı figürleriyle bir sayabiliriz. Aynı bu tanrı fügürleri gibi Dazhbog da bereket, zenginlik ve refah için anılan tanrılar arasındadır. Dualistik öğeler barındıran Hıristiyanlık öncesi Slav inancında, Dazhbog iyilik ve aydınlık ile de anılıyordu.

Veles

Veles, ayrıca Volos olarak da bilinir, politeist Slav incancındaki en önemli figürlerden biridir. Germen mitolojisindeki Odin ve Freyr’a benzerlik gösteren Veles, toprağın, doğanın ve yeraltı diyarının efendisi olarak bilinirdi. Veles aynı zamanda Chernabog, yani Kara Tanrı olarak da anılırdı.

Avrupa mitlerinde yeraltı diyarı ölülerin yeniden doğuşu beklediği ve kimi zaman da kötü ruhların yaşadığı bir yer olarak adlandırılırdı. Veles de aynı Odin gibi ölüler ve yeraltı kültleriyle bağlantılı bir Slav tanrısıdır. Fakat doğayı ve kimi zaman bereketi de temsil ettiği için Freyr’a benzediğini de söyleyebiliriz.

Svarog

Svarog ateş ve demircilik tanrısı olarak bilinen bir Slav tanrısıdır. Svarog belli açılardan Yunan mitlerindeki Hephaestus’a benzemektedir. Her iki figür de demircilik ve zanaat ile anılırdı. ‘Svar’ kelimesi ateş ve ısı gibi anlamlara gelmekte, Svarog ise ‘ateşli olan’ veya ‘sıcak olan’ gibi anlamlara gelmekte.

Demircilik genelde yeraltı ile anılsa da Svarog bir gök tanrısıdır. Hatta çeşitli anlatılarda Dazhbog’un babası olarak da alınırdı. Bu sebepten Dazhbog’a kimi zaman, ‘Svarog’un oğlu’ anlamına gelen Svarovic de denirdi. Hatta 1114’de yazılan İlk Vakayiname’de Svarog, Hephaestus olarak ve Dazhbog da Helios olarak anlatılmıştır.

Yarilo

Yarilo Slav mitlerindeki bereket ve ışık tanrısı olarak da bilinirdi. Yarilo aynı zamanda baharın habercisi olarak da anılırdı. Yarilo, Germen mitlerindeki Baldur’a epey benzemektedir. Her iki tanrı da ışık, bahar ve bereket ile anılırdı. Yarilo’nun doğuşu baharı temsil ederken, ölümü kışın habercisidir.

Yarilo bereket ve baharın gelişi dışında ölüm ve yeniden doğuşu da temsil eder. Kış aylarında ölen Yarilo baharın gelişiyle yeniden dirilir, bu şekilde doğanın döngüsünü de temsil eder.

Triglav

Triglav doğrudan ‘üç başlı‘ anlamına gelmektedir. Triglav üç farklı başa sahip bir figürdür. Slav mitlerine göre Triglav’ın her bir başı varoluşun farklı bir boyutunu temsil eder. Triglav’ın başları sırasıyla dünyayı, gökleri ve yeraltını temsil etmektedir. Kimi anlatıda Triglav diyarların koruyucu tanrısı olarak da bilinmekte.

Triglav, Slav paganizmindeki kosmoloji anlayışını açıklayan bir figürdür. Triglav her bir başıyla, veya her bir haliyle, varoluşun temel elementleri temsil eder. Bu elemletler aydınlık, karanlık ve ikisinin arasındaki dünyadır.

Marzanna

Marzanna Slav mitlerindeki ölüm ve kış tanrıçası olarak bilinir. Marzanna, Germen mitolojisindeki Hel veya Kelt mitolojisindeki Morrigan ile benzerlikler gösteren bir figürdür. Slav mitlerinde Marzanna’nın doğuşu kışın başlangıcını temsil eder.

Slav halkları bahara doğru Marzanna’nın gidişini çeşitli ritüellerle ile günümüzde bile kutlarlar. Bu ritüeller genelde baharın ilk ayının sonunda, yani havaların ısınmaya başladığı zaman gerçekleştirilirdi. Slav mitlerinde Marzanna genel olarak korku uyandıran bir figürdür.

Mokosh

Tanrıça Mokosh, Marzanna’nın tam tersi olarak değerlendirilebilir. Aynı Yarilo gibi Mokosh da bereketi ve baharı temsil eder. Slav halkları Mokosh’un kadınları ve çocukları koruyan bir tanrıça olduğuna inanırdı. Mokosh, Slav mitlerindeki ana tanrıça olarak birçok anlatıda karşımıza çıkmakta.

Çeşitli anlatılara göre tanrıça Mokosh ve Perun’un bir ilişki içindedir. Perun ve Mokosh’un ilişkisi Germen mitlerindeki Thor ve Sif’in ilişkisine benzetilebilir. Güçlü eril tanrı ve bereket tanrıçasının anlatısı yağmur ve hasat ile ilişkilendirilebilir.

Slav Mitlerindeki Diğer Varlıklar

Tüm mitolojilerde olduğu gibi Slav mitolojisinde de tanrılar ve tanrıçalar haricinde de varlıklar bulunmaktadır. Özellikle Witcher serisini okumuş veya oynamış olanlar Slav mitlerindeki bu yaratıkları tanıyacaklardır.

Mavkalar

Mavkalar ormanlarda ve bataklıklarda gezen kadınsı varlıklar olarak tasfir edilirler. Genellikle soluk suratlı ve uzun saçlı oldukları söylenir. Mavkalar, Yunan mitolojisindeki Nemflere benzetilebilir. Yakın zamanda çıkan Mavka: Ormanın Şarkısı filmi de bir mavkanın hikayesini anlatmaktadır.

Mavkalar kimi anlatılarda tehlikeli varlıklar olarak anlatılsa bile genel olarak ormanı ve doğayı koruyan varlıklar olarak bilinirler. Mavkaların genç erkekleri gıdıklayarak öldürdüklerini veya onlarla dans edip eğlendiklerini anlatan hikayeler vardır.

Kikimoralar

Kikimoralar ev ruhu olarak bilinirler. Kikimoralar hem iyi huylu hem de kötü huylu ruhlar olabilir. Kikimoralar, parlak gözlere ve hayvansı bir görünüşe sahiplerdir. Anlatılara göre kikimoralar bir eve girdiklerinde ocağın veya kilerin içinde saklanırlar.

Kikimoraların insanları huzursuz ettiği ve genelde sinir bozucu varlıklar olduğuna inanılırdı. Fakat kimi zaman kikimoralar davetsiz misafirleri kovan ve ev sahiplerine bereket getiren varlıklar olarak da bilinirdi.

Leşyler

Leşyler ormanların koruyucu ruhları olarak bilinirdi. Witcher oyunlarını oynayanların Leshen olarak bildiği leşyler ormanları koruyan devler olarak anlatılırdı. Leşyler genel olarak tehliketi yaratıklar olarak tasvir edilse de Slav halklarının saygı duyduğu ruhlar arasında yer alırdı.

Slav Mitleriyle İlgili Şarkılar

Günümüzde Slav mitleri ve Slav paganizmiyle ilgili birçok şarkı popüler hale gelmiş durumda. Özellikle Slav ülkelerinden çıkan metal grupları Slav mitolojisi ile ilgili şarkılar yapmakta.