Hükümet sistemi nedir? Kuvvet ayrılığı ve kuvvetler birliğinin farkları nelerdir? Günümüz Türkiye’si hangi hükümet sistemine sahip olduğuna dair pek çok sorularla, hükümet sistemlerinin ve özelliklerine detaylarıyla yer verdik.

Tarihte devletlerin oluşumuna yön veren siyasi, kültürel ve teknolojik gelişmeler; bireylerin iyi bir yönetim, güç dengesi ve haklarının korunması için arayışlara sebebiyet vermiştir.

Bu politik gelişim süreci, farklı uzunlukta farklı sonuçlar doğurmuş ve dünya çapında çeşitli hükümetlerin varlığına yol açmıştır.

Hükümet sistemleri, düzenli yapısı, yönetim biçimi ve birimlerin katılım düzeyi gibi faktörlere bağlı olarak şekillenir. Bu sistemler, anayasal düzenler ve gerçekçi deneyimlerle şekillenir ve her ülkenin kendi özgünlüğü ve kültürel geçmişine göre farklılık gösterebilir.

Hükümet Sistemi Nedir?

Hükümet Sistemi Nedir? Hükümet sistemi, bir ülkede yasama ve yürüme organlarının oluşumunu, işleyişini düzenleyen kavramdır. Bu kavram, devlet ve egemenliğin işlevsel yönüyle ilişkilidir.

Devlet, yöneten ile yönetilen arasındaki egemenlik ilişkisi biçimi üzerinden benimsenmektedir. Ve bu sınıflandırma devleti egemenliğin kullanım alanları ve egemenliğin kaynakları şeklinde bir sınıflandırmaya yönlendirmektedir.

Bu yönden, Egemenliğin kullanım alanları; Üniter, Federatif, Bölgesel veya Konfederatif olarak, Egemenliğin kaynağı olarak da Monarşik, Teokratik, Oligarşik veya Demokratik sınıflandırmaya neden olmuştur.

Egemenliğin pratik kullanımında kuvvetin, gücün ve otoritenin yarattığı meşrutiyet halkaları, iktidarı biçimlendirmektedir. Ve iktidarın, kamunun yönetiminde kullandığı yöntemler ise hükümet sistemlerini oluşturmaktadır.

Bu bağlamda hükümet sistemlerini, yasama, yürütme, yargı kuvvetleri arasındaki güç dağılımını etkileyen kural ve kurumlar üzerinde sınıflandırmak mümkün hale gelmektedir.

Hükümet Sistemi Türleri

Hükümet sistemleri, yukarıda bahsettiğimiz yasama, yürütme ve yargı şeklinde birer güç unsuruna dayandırılmaktadır. Bu yönden Hükümet sistemlerini kuvvetler ayrılığı ve kuvvetler birliği olarak ayrılmakta ve her biri kendi içinde farklı bir yönetim sistemi barındırır.

Bu konuyu, aşağıda vereceğimiz kuvvetler ayrılığı ve kuvvetler birliği kavramlarını ve farklarını görmek daha anlaşılır kılacaktır.

A. Kuvvetler Birliği

Kuvvetler birliği ne demektir? Kuvvetler birliği, egemenliğin kullanımını yasama, yürütme, yargı organlarından birinde toplamak demektir.

Monarşi

Kuvvetin, yürütme organında birleştiği hükümet sistemidir. Monarşi demek, mirasa dayalı Mutlak Monarşi olarak nitelendirilmektedir.

Mutlak monarşiler, töre ya da yasalardan kaynaklanan meşru iktidara geliş hakları olan muktedirlerin, sınırsızca hareket etmelerine imkan vermesidir.

Mutlak Monarşiler, otoriter ya da totaliter şekilde yönetilebilmesi söz konusudur. Suudi Arabistan, Umman, Vatikan, mutlak monarşi ile yönetilen ülkeler arasındadır.

Diktatörlük

Kuvvetin, yürütme organında birleştiği bir diğer kavram olan Diktatörlük (Tiranlık) ise, mirasa dayalı olmayan, muktedirlerin toplumsal alana da el attığı ve bireylerin özgürlük alanını yok sayan sistemdir.

Diktatörlükler de mutlak monarşiler gibi otoriter ya da totaliter şekilde yönetilebilmektedir.

Meclis Hükümeti

Meclis Hükümeti Sistemi Nedir? Sorusuna cevap ise, yasama ve yürütme kuvvetinin yasama organında birleştiği yöntemdir. Yürütme fonksiyonu Meclisin içinden tek tek belirlenen heyet aracılığıyla icra edilmesine yönelik olan sistem, meclisin emrindedir.

Yargı fonksiyonu ise, bir uzmanlık alanı olarak görevlendirilmiş ancak meclisin her an müdahalesine de açık hale getirilmiştir. Gerektiğinde meclis, yargının yerine geçerek de karar oluşturabilmektedir. İsviçre‘de benzer bir sistemi görmekle beraber Türkiye de ”1921 Anayasası” döneminde de görmek mümkündür.

B. Kuvvetler Ayrılığı

Kuvvetler ayrılığı ne demektir? Kuvvetler ayrılığı, yasama, yürütme ve yargı organlarının egemenliğin kullanım biçimine göre orantılı kurulmasıdır. Bu yönden kuvvetler ayrılığı kavramı, sert, yumuşak ve karma biçimde sınıflandırılabilmektedir.

Parlamenter Sistem

Parlamenter sistem, kuvvetler ayrılığının yumuşak biçimde uygulandığı sistemdir. Yasama ve yürütme organları arasında işbirliği, denge ve kontrol mekanizmaları söz konudur. Yürütme organı iki başlıdır. Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Parlamenter hükümet sistemelerinde, yapısı ve niteliği gereği zayıf ve istikrarsız hükümetlerin olması muhtemeldir. Bu nedenle hükümetlere güç ve istikrar kazandırmak için ”Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm” yöntemleri gündeme gelmiştir.

Hangi Ülkeler Parlamenter sistem ile yönetiliyor? sorusuna sizin için aşağıda yer verdik:

• İngiltere: İngiltere, parlamento sistemiyle yönetilen önde gelen bir ülkedir. Hükümet, parlamentoda seçilen milletvekilleri tarafından oluşturulur ve başbakan, parlamentodan seçilmektedir.
• Almanya: Almanya, federal bir parlamento sistemiyle yönetilen bir ülkedir. Hükümet, federal meclis olan Bundestag‘dan çıkar şansölye bu meclis üyeleri arasından seçilmektedirler.
• Japonya: Japonya da parlamento sistemiyle yönetilen bir ülkedir. Japonya’da hükümet, milletvekilleri tarafından oluşturulur ve başbakan parlamentodan seçilmektedir,
• Türkiye: Türkiye, uzun süre parlamento sistemiyle yönetilmiştir.Ancak 2018 yılında Başkanlık Sistemini benimsemiş ve günümüzde kullanmaya devam etmektedir.

Başkanlık Sistemi

Başkanlık sistemi, yasama, yürütme kuvvetlerinin birbirinden sert olarak ayrıldığı sistemdir. Yürütme organı tek kişiden oluşmaktadır. Bakanlar, sadece Başkana sorumlu tutulmakta ve Başkan halk tarafından seçilmektedir.

Bu sistemde, yasama ve yürütme için ayrı ayrı seçim yapılır:

• ABD (Amerika Birleşik Devletleri): Tipik bir başkanlık sistemi ile yönetilen ülkedir. Başkan, devletin en yüksek yürütme yetkilisidir ve ayrı bir yürütme organı olan yasama organından ayrı olarak seçilmektedir.
• Brezilya: Brezilya da başkanlık sistemi ile yönetilen bir ülkedir. Başkan, devletin en üst yürütme yetkilisidir ve seçimle başa gelmektedir.
• Arjantin: Arjantin de başkanlık sistemi ile yönetilen bir Güney Amerika ülkesidir.
• Kolombiya: Kolombiya da başkanlık sistemi ile yönetilen bir Güney Amerika ülkesidir.
• Meksika: Meksika, başkanlık sistemi ile yönetilen bir Kuzey Amerika ülkesidir.
• Endonezya: Endonezya, Güneydoğu Asya’da başkanlık sistemi ile yönetilen bir ülkedir.
• Venezuela: Güney Amerika’da yer alan Venezuela, başkanlık sistemi ile yönetilen bir ülkedir.
• Filipinler: Filipinler, Asya’da başkanlık sistemi ile yönetilen bir ülkedir.

Yarı Başkanlık Sistemi

Yarı Başkanlık Sistemi, kuvvetler ayrılığını hem yumuşak hem sert yönlerinin olduğu melez bir sistemdir. Parlamenter sistemden farkı; Devlet Başkanı seçimi (halk seçer) ve Devlet Başkanının icrai yetkileri konusundadır.

Düalist yapıda olan bu sistemde: Fransa, Portekiz, Rusya ve Hırvatistan gibi ülkeler yer alır.

Bu tarz siyasi tarihi gelişmeler ilginizi çekiyorsa, sitemizde bulunan ”Koalisyon Hükûmeti Nedir? Türkiye’de Kurulan Koalisyon Hükûmetleri” adlı yazımıza da bakabilirsiniz.