Yahudi Kültürü’nün önemli parçası olan Hanuka Bayramı’nın ne olduğuna, Hannukah’ın ritüellerinin neler olduğuna, Hanuka Bayramı’nın ne zaman kutlandığına ilişkin olarak tüm bilgilere ayrıntılı olarak yer veriyoruz.
Yahudi kültürü, birçok bayramı bünyesinde barındırmaktadır. Bu yazımızda, Yahudi kültürünün en bilinen bayramlarından olan Hanuka’ya ayrıntılı Olarak yer veriyoruz.
Hanuka Bayramı Nedir?
Hannukah (Chanukah) Bayramı, İbrani takvimine göre Kislev ayının 25. gününde Yahudilerin kutladığı bir Kış Bayramı’dır.
Gregoryen takvime göre, Kasım ve Aralık aylarına denk gelen bu bayram, Talmud ve Maccabees kitapları, eski ibrani metinleri Hanukah’ın oldukça köklü bir tarihi olduğuna değinmektedir.
Hanuka Bayramı, MÖ. 2. yy’da Kudüs‘teki ikinci tapınağın geri alınmasını ve yeniden ibrani halkına adanmasının anıldığı ve kutlandığı gündür. Hanukkah kelime anlamı olarak da “adanmışlık” anlamına gelmektedir.
Hanuka Bayramı Ritüelleri
Yahudi tarihi profesörü Haham Joseph Skloot, “Hanuka, Yahudilerin Hıristiyanlarla yakın çevrelerde kaynaştığı Orta Çağ Avrupa’sında daha belirgin hale geldi” derken; “Hıristiyanların Noel’i bu kadar gösterişli bir şekilde ve birçok sembolle kutladığını gören Yahudiler, aynı dönemde kendi sembollerini yüceltmeye çalıştılar.” şeklinde devam ederek Hanuka’nın yıllar içerisindeki kutlama şekillerinin, ritüellerinin değiştiğine vurgu yapar.
1. Hanukiye – 9 Kollu Şamdan Yakmak
MÖ. 2. yy’da Kudüs’teki antik tapınağın geri alınmasının kutlandığı Hanuka; savaş zamanı bir yağ kabı bulan askerlerin onu bir şamdan olarak kullanarak 9 kollu bir şamdanı (Hanukkiyah) bir gün boyunca yanık tutmaya yetecek kadar yakmayı dilerlerken, bir mucize sonucu şamdanın 8 gün boyunca yanık kaldığı mucizesi ile karşılaşırlar. Bu nedenle; Hanukah Bayramı’nın ilk ve değişmez ritüelini hanukiye yani 9 kollu şamdan yakmak oluşturur.
Bu ritüelde, Hanuka süresi olan sekiz gün boyunca her gün bir mum yakılmaktadır. Yakılan her mumun ayrı bir anlamı vardır.
Mum yakma riüteli, Hanuka Bayramı’nda okunan bir dua ile her gün bir mumun evin bireyleri tarafından yakılması ile başlar.
Tüm mumlar şamaş ismi verilen tek bir mumdan yakılmaktadır. Bayramın birinci günü şamaş ve yaktığı bir mum, ikinci gün, şamaş ve yaktığı 1+1 mum şeklinde Hanuka sonuna kadar mumlar yakılır. Böylelikle Hanuka Bayramı boyunca 9 kollu şamdan; toplam kırk dört mum yakılır.
Şamaş yakılan mum sayısına eklenmez ise, geriye otuz altı mum yakılmış olur ve bu tesadüfi bir sayı olmayıp bazı Yahudi kaynaklarına göre otuz altı mumun Babil zamanında okunan Talmud’a işaret ettiğini söyler. 36, Yahudiliğin mistik boyutlarına kök salmış 36 insanı temsil etmektedir.
Şamdanları yakıp görülecek bir yere koymak da mucizeyi herkesle paylaşma ve onları da mucize ile buluşturma için Yahudiler’in tercih ettiği bir yoldur. Bu nedenle Hanuka zamanı, cam kenarlarında yanan 9 kollu şamdanları görmek mümkündür.
2. Dreidel Oynamak
Basit bir şans oyunu olan dreidel, Hanuka ile ilişkilendirilen en bilinen oyunlardan birisidir. Dreidel oynamanın ne zaman ve nerede ortaya çıktığı kesin olmamakla birlikte, tarihçiler eski ibrani metinlerde bu oyunun olmadığına dikkat çekmektedir.
Avrupalı Yahudilerin oyunu Almanca konuşulan bölgelerde oynanan oyunlardan uyarlandığını olduğu düşünülmektedir.
Dredidel, dört İbranice harften; Nun (Rahibe), ג (Gimel), ה (He) ve ש (Shin) her birinin yazılı olduğu bir topaçtır. Birlikte ele alındığında, dört harf, “orada büyük bir mucize yaşandı” anlamına gelen “nes gadol haya sham” adlı İbranice cümleyi tanımlamaktadır.
3. Gelt Vermek
Hanuka sırasında insanlara gelt (Yidişce “para” ) vermenin, 16. yüzyılda İtalyan ve Sefaradların yerel okullardaki fakir öğrencilere burs için para toplama geleneğine atıfta bulunmasından yola çıktığı düşünülmektedir.
19. yüzyıla gelindiğinde ise Doğu Avrupa’daki Yahudiler ise muhtemelen önceki dönemlerdeki geleneği uyarlayarak; çocuklarına Hanukkah hediyesi olarak madeni para vermektedir.
Bu gelenek zaman içerisinde para şeklinde hanuka’ya özel tasarlanan çikolata jelatinlerinin oluşmasına da neden olmuştur.
4. Hanuka Şarkıları Söylemek
Hanuka Bayramı boyunca, geleneksel ezgilerin yanı sıra, daha modern zamanlara uyarlanan yeni Hanuka şarkıları yazılmıştır ve geleneksel şarkıların yanında onlar da bayrama eşlik etmektedir.
Skloot, Peter, Paul ve Mary’nin, özgürlükleri için verdikleri mücadeledeki Hanukkah hikayesini konu alan ve ardından 20. yüzyılın diğer özgürlük savaşçılarına övgüde bulunan ‘Light One Candle‘ şarkısı oldukça önlüdür.
Ayrıca; Maoz Tzur, Hanukkah, Oh Hanuka, I Have a Little Dreidel Hanuka Bayramı boyunca halk tarafından söylenen ezgilerdir.
5. Kızartılmış Gıdalar Tüketmek
Hanukkah kutlamalarının zaman içerisinde değişiklik gösterdiğini belirttiğimiz gibi, bölgesel olarak da değişkenlik gösterdiğini belirtmek önemlidir.
Amerika‘daki Hanukkah kutlamaları tipik olarak yağda pişirilen yemekler yenilerek kutlanmaktadır. Skloot, yağın sekiz gün süren mucizesini anmanın başka bir yolu olduğunu söylemektedir.
Skloot, yağda kızartılmış yemeklerin geniş bir kategorisi olsa da, Amerika Birleşik Devletleri’nde Hanukkah sırasında yenen iki “temel yiyecek” olduğunu söylüyor.
Skloot’a göre Yidiş’te “latkes” olarak adlandırılan ve geleneksel olarak Kuzey Avrupa ve Doğu Avrupa Yahudileri tarafından servis edilen patatesli krepler ve çeşitli türlerde çörekler genellikle diğer bölgelerdeki Yahudiler tarafından tüketilir” diye eklemektedir.
6. Hanuka Hediyeleri
Hediyeleşmek, her zaman Hanukkah ile ilişkilendirilmektedir. Skloot’a göre, geleneksel olarak Amerikan Yahudilerinin Noel geleneğini benimsemeye başladıkları 1880’lerle Hanukah gelenekleri de değişmeye başlamıştır.
20. yüzyılın başlarında, Yahudi yayın organlarında, çocuklara Hanuka zamanı hediye almaya teşvik eden makaleler ve reklamlar yayınlamış, Noel hediyeleşmeleri de, Hanukkah hediyeleşmelerine etki etmiştir.
7. Süt Ürünleri Tüketmek
Peynirli blintzler, cheesecakeler ve birçok tatlı, süt ürünleri tüketmek başka bir yahudi bayramı olan Shavuot ile ilişkilendirilmiş ise de; Hanuka’da son birkaç yılda süt ürünleri ve türevleri türetmek ilgi göstermektedir.
Süt ürünleri tüketmek, Asur Generali Holofernes‘i süt ürünleriyle baştan çıkaran ve ardından onu öldürerek Yahudi ulusunu kurtaran efsanevi cesur kadın kahraman Judith’in anısına olduğu düşünülmektedir.
Hanukah Bayramı yıllar içerisinde kutlanma şekilleri anlamında birçok değişime uğramıştır. Bu yıl 7-15 Aralık tarihlerinde kutlanacak bayram, Yahudi kültürünün önemli parçalarından birisidir.
Bu gibi içerikler ilginizi çekiyorsa, Hanuka sembollerinin vurgusuna da yol açan, Noel sembollerinden olan “Yılbaşı Ağacının İngiliz Kraliyet Ailesi İçin Önemi” adlı yazımıza da göz atabilirsiniz.
