Phineas P. Gage’in bir kaza sonucu yaşamını geri dönülemez bir şekilde etkileyen beyin hasarının insan davranışı üzerindeki ilginç etkilerini inceleyeceğimiz bu yazıda, söz konusu vakanın hala beyinle ilgili araştırmalar arasında ilginçliğini korumakta ve sinirbilim, nörobilim ve psikoloji çalışmaları için de neden tarihi bir öneme sahip olduğuna değiniyoruz.

Phineas P. Gage Kimdir?

Phineas P. Gage, 1823 yılında dünyaya gelen bir demiryolu inşaat ustasıydı. 13 Eylül 1848’de ABD’nin Vermont eyaletinde Cavendish istasyonunda, öncülük ettiği bir ekiple beraber Rutland ve Burlington demiryolu hattının temeli için inşaat sürecinde kayaları patlatıyorlardı.

Kayaların patlatılabilmesi için kayaların içine bir delik açılıp, 110 cm uzunluğunda bir demir yardımıyla deliğe barut dolduruldu. Bu işlemi yaparken barut infilak etti ve Gage’in sol yanağından girerek beynini delip geçti. Bu olay, beyin fonksiyonları ve davranışları üzerindeki etkileri açısından önemli bir dönüm noktası oldu.

Kazadan Sonra Yaşananlar

Kazadan Sonra şaşırtıcı bir şekilde Gage’in bilinci açıktı ve konuşmaya devam edebiliyordu. Kimsenin yardımı olmadan bir at arabasına atlayan Gage yakınlardaki bir kasabada Dr. Edward Williams’ı buldu. Dr. Williams, bu denli büyük bir frontal lob hasarı sonucunda düşüncelerini şu şekilde belirtmiştir:

“Beynin kasılmaları o kadar belirgindi ki daha aracımdan inmeden, kafasındaki yarayı fark ettim. Ben yarasını incelerken, Bay Gage nasıl yaralandığını çevresindeki bekleyenlere anlatıyordu. O sırada Bay Gage’in söylediklerine inanmadım, ona öyle gelmiş olabileceğini düşündüm. Bay Gage ise borunun kafasının içinden geçtiği konusunda ısrar ediyordu.”

Daha sonrasında Dr. John Martyn Harlow, Gage’in kazasını devraldı. Harlow, çok yetenekli olmasına rağmen Gage’nin iyileşmesi uzun ve zor bir süreç gerektiriyordu. 3 Ekim’e kadar yarı bilinçli bir halde olan Gage’in ailesi onun için tabutunu ve cenaze giysilerini bile hazırlamıştı, yakın zamanda ölmesini bekliyorlardı.

Buna rağmen 7 Ekim’de Gage, yürümeye başlamıştı ve bir ay içinde de merdiven inip çıkabilen Gage kısa sürede fiziksel olarak iyileşmişti, korkunç kazanın tek fiziksel etkisi sol gözündeki görme kaybıydı.

11 Ekim’de Harlow, Gage’in zihinsel fonksiyonlarının gelişmeye başladığını iddia etti fakat yaşadığı kazanın asıl etkileri kendisini Gage’in kişiliği üzerinde göstermişti.

Gage’in Kişiliğinin Değişimi ve Ölümü

Yakın çevresi tarafından eskiden nazik ve saygılı olarak tanınan Gage, kazadan sonra huysuz, insanlara hakaret eden ve kaba bir insana dönüşmüştü. Gage kişiliğinde yaşadığı bu değişim sonrası eski işverenleri, onu tekrar işe almayacaklarını bile söylediler.

Bunun nedeninin Gage’de zarar gören prefrontal korteksin kişinin yaşamını sürdürmesine yararı olacak kararlar alıp uygulama yeteneği ile ilişkili olduğu sonucuna yıllar sonra varılmıştır. Bu bölgesi hasar alan Gage’in artık eski kişi olması beklenemezdi. Gage’in tedavisini üstlenen Dr. Harlow bulgularını şu şekilde belirtmiştir:

“Zihinsel kapasite ve ortaya koyduklarına bakıldığında bir çocuk seviyesinde ama hayvansı duyguları yetişkin düzeyinde. Okumamış olmasına rağmen kazadan önce onu tanıyanların imrendiği, enerjik, başarılı bir profesyonel, planlarını gerçekleştirmede ısrarlı biriyken kazadan sonra kişiliğindeki değişimden dolayı arkadaşları ve yakınları ona artık Gage gözüyle bakmıyorlar.”

Gage işsiz kalınca kendini demir çubuğu ile sergileyerek New England’ı dolaştı ve kafasındaki delikleri ve ünlü demiri göstererek geçimini sağladı. Daha sonrasında Vermont’ta ve Şili’de ahırlarda çalıştı.

Gage, zaman içinde epileptik nöbetler geçirmeye başladı. 1860 yılında San Francisco’da yaşayan ailesinin yanına döndü. Ve en sonunda, meşhur kazadan 12 yıl sonra Mayıs 1860’da hayatını kaybetti. Ardında ise zihin ile beyin arasındaki ilişkiye dair anlayışımızı değiştirecek büyüleyici bir miras bıraktı.

Phineas Gage’in Kafatasına Ne Oldu?

Gage defnedildikten 7 yıl sonra mezarı açıldı. Gage’in kardeşi, ikonik kafatasını ve 110 cm uzunluğunda olan demir çubuğu patlamadan sonra tedavi eden doktora verdi ama daha sonrasında doktor bunları bir tıp fakültesine bağışladı.

Gage’in kafatası incelendiğinde, kaza anında saplanan demir çubuğun Gage’in beynindeki prefrontal kortekse zarar verdiği anlaşıldı. Prefrontal korteks kişinin kişilik, sosyal davranış ve akıl yürütme gibi bilişsel süreçlerinden ve becerilerinden sorumlu olan bir bölgedir.

O yıllarda nöroloji ve beyin hakkında bu zamanlardaki gibi çok fazla bilgi olduğu için, doktorlar için Gage’in kişiliğinde yaşadığı bu değişim farklı ve şaşırtıcıydı.

Bu da Phineas Gage’i nöroloji tarihinin en önemli vakalarından birisi haline geldi ve psikoloji, beyin, kişilik gibi birbirleriyle çokça alakalı konuların gelişmesine de büyük katkı sağladı.

Bu yazımızda Phineas P. Gage’in bir kaza sonucu hasar alan beyninden sonra oluşan kişilik değişikliğini inceledik. Eğer bu tarz yazıları seviyorsanız “Carney Landis’in Evrensel Yüz İfadeleri Deneyi” adlı yazımıza da göz atabilirsiniz.