Bu yazımızda Ukrayna’da evleri süsleme amacı ile kullanılan geleneksel kağıt oyma sanatı olan vitinanka sanatı ile alakalı, vitinanka nedir? vitinanka tarihi ve günümüzde vitinanka sanatı başlıkları altında inceliyoruz.

Ukrayna’da kağıtları oyarak oluşturulan desenlerle evlerin süslendiği vitinanka, göze çarpan motifleri ile insanı büyüler nitelikte. Ukrayna’nın ücra köylerinde başlayan bu sanat sonrasında tüm ülkeye yayılarak bir milli gelenek haline gelmiş.

Vitinanka Sanatı Nedir?

Vitinanka nedir? sorusunu kısaca şöyle açıklayabiliriz;
Vitinanka bir diğer ismi ile Vytynanky, Ukrayna kültüründe önemli bir yere sahip olan geleneksel kağıt oyma sanatı olarak karşımıza çıkmakta. Öyle ki Vitinanka kelime anlamı da kağıttan oyulmuş, kesilmiş anlamına gelmekte.

Bu eşsiz Vitinanka sanatı, ince bir bıçak veya makas kullanılarak beyaz veya renkli kağıtlardan karmaşık desenlerin kesilmesi ile oluşmakta ve geleneksel kağıt oyma sanatı olarak benzeri az rastlanan bir hobi olarak tarihte yer edinmekte.

Vitinanka sanatı kökenleri çok eski zamanlara; Çin imparatorluğuna kadar uzanmakta ve bu sanatın kökleri şu anki Ukrayna topraklarında yeşererek can bulmakta.

Vitinanka Sanatı Tarihi

İlk vitinankanın dünyada Çin’de 7-12. yüzyıllar arasında ortaya çıktığı kabul edilmekle beraber araştırmacılar, 16. yüzyılın ortasında kullanılan mühürler için astar ve dekorasyon işlevi gören kustodiya adı verilen, kenarları ajurlu küçük beyaz kağıt parçalarının Ukrayna’daki geleneksel kağıt oyma sanatı olan vitinankanın prototipi olarak kabul edildiğini belirtmektedir. Bu parçalar sadece kenarları ajurlu olarak kesilirken, orta kısım mühür için kullanılırdı.

18.yy başlarında Lviv’de ortaya çıktığı düşünülen vitinanka sanatı, asıl var olma sebebinin o zamanların ekonomik durumu olarak düşünülmekte. Anlatılanlara göre Lviv’de maddi durumu yetersiz olan kadınlar, dini bayramlarda kağıtları oyarak evlerini süslemeye çalışmışlar, bu çaba sonucunda ise şu anki vitinanka sanatı doğmuş.

Vitinanka, Ukrayna’da 19-20. yüzyıllarda büyük bir popülerlik kazanmış olan geleneksel kağıt oyma sanatı haline gelmişti. Vitinanka, neredeyse tüm Ukrayna topraklarında yaygın olarak bulunmakla birlikte, Lviv’den sonra en çok Prıkarpatya, Podillya ve Podniprovya bölgelerinde yaygındı.

Bu bölgelerde, sadece oyulan şekiller farklı değildi, aynı zamanda evlerde sergilenme şekilleri de farklıydı. Örneğin, Podillya’da vitinanka sanatı; perde olarak, duvar kağıdı ve halı olarak kullanılmaktaydı. Prıkarpatya’da ise pencerelerin etrafını ve svolok ismi verilen binalardaki destek kirişlerini süslemek için kullanılırdı.

Bayramlarda, vitinanka sanatı genellikle kar tanesi, yıldızcık, haç, menekşe veya melek figürlerinde yapılırdı. İnce işlenmiş peçete şeklindeki vitinankalar, büfeleri, rafları ve dolapları süslemek için kullanılırdı. Ayrıca, pencereler arasında hayat ağacı olarak bilinen vitinanka da asılırdı.

Ancak 20. yüzyılın 60-70’li yıllarında endüstriyel üretimli renkli kumaşlar, halılar ve diğer dekoratif süslemelerden dolayı, vitinanka sanatı olarak bildiğimiz geleneksel kağıt oyma sanatı günlük kullanımını geri planda kaldı. O zamandan beri, zaman zaman pencerelere veya Noel ağacına Yeni Yıl kar tanesi şeklinde süslemeler olarak kullanılmaya başlandı.

Günümüzde Vitinanka Sanatı

Günümüzde vitinanka sanatı, Ukrayna’nın kültürel mirasının korunması ve tanıtılması için önemli bir araç haline gelmiştir. Birçok sanatçı ve el işi ustası, vitinanka sanatı geleneksel tekniklerini kullanarak eserler üretmekte ve sergiler düzenlemektedir. Bu ustalar arasındaki en önemli isim; Darya Alyoshkina’dır.

Darya Alyoshkina, çocukluğunu vitinanka sanatı ile süslenen ve evlerde hala korunduğu Podillya bölgesinde geçirdi. Sanatçı bir ailede büyüyen kız, kendisi de geleneksel kağıt oyma sanatı yolunu seçti. Darya, Vızhnıtskiy Şkribyak (V.Yu.) el sanatları kolejinden mezun oldu ve Lviv Milli Akademisi’nde anıtsal ve heykel alanında master yaptı.

Darya, Lviv’de “Mucize” Gölge Tiyatrosu adlı oyunlarında vitinanka sanatı oymalarını kullanarak ün kazandı. Bugün Darya, sadece bir sanatçı değil, aynı zamanda üç çocuklu bir anne. Çocukları doğduktan sonra evde sanatla uğraşmak ona zor geliyordu, ancak sanatı annelikle birleştirerek kendini geliştirmek istiyordu.

Bu sırada çocukluğunda annesi Ludmıla ile birlikte sık sık okul yarışmaları veya sadece evlerini süslemek için vitinanka sanatı yaptıklarını hatırladı. Darya, bildiği tekniği geliştirerek farklı bir şey yaratmaya karar verdi. Eserleri özellikle boyutlarından dolayı çok özel oymalardır. Sanatçı, birkaç metrelik vitinankalar yapmaktadır.

Bu tarz içerikler ilginizi çekiyorsa yine sitemizde yer alan “Geleneksel Çin Sanatının Mirası: En İyi 5 Çin Sanatı” adlı yazımıza da göz atabilirsiniz.