گېئوپولىتىكا يەنى يەر سىياسەتشۇناسلىقى بۇگۈنكى كۈندە مۇھىم بولغان بىر پەن. خەن تىلىدا地缘政治学 دىيىلىدۇ. ئىنگلىز تىلىدا geopolitical دەيمىز. تۈرك تىلىدا Jeopolitik دەيمىز. مەن بۇرۇن بەزى كىشلەردىن بۇ ئۇقۇم تېخى ئۇيغۇر تىلىغا كىرمىدى دېگەن گەپلەرنى ئاڭلىغان لۇغەتكە قارىسام بۇ سۆزلەر باركەن. بەلكىم ئۇلارنىڭ كۆزدە تۇتقىنى بۇ ئۇقۇمنىڭ ئۇيغۇرلارغا ئۇمۇملاشمىغانلىقنى كۆزدە تۇتقان بۇلىشى مۇمكىن. مەن قىسقىچە قىلىپ تۇنۇشتۇرۇپ باقاي. كىيىن مىساللار بىلەن تېخىمۇ تەپسىلى يازىمەن.
گېئوپولىتىكا بىر دۆلەتنىڭ جۇغراپىيىۋى ئالاھىدىلىكى بىلەن سىياسەت ئارىسىدىكى مۇناسىۋەتنى تەتقىق قىلىدىغان پەن. بۇ ئۇقۇمنى تۇنجى قېتىم قوللانغان كىشى رودولف كجېللېن(Rudolf Kjellen (1864-1922). خائۇشوفېر(C. Haushofer) گېئوپولىتىكىنى ئىچىدە مەۋجۇت بولغان جۇغراپىيىۋى ئالاھىدىلىكى ۋە تارىخى تەرەققىياتنىڭ تەسىرىدە سىياسى ھاياتنىڭ شەكلى بولغان دۆلەتنىڭ ئۈستىدىكى جۇغراپىيە بىلەن بولغان مۇناسىۋەت دەپ تونۇيدۇ.
گېئوپولىتىكا بىر دۆلەتنىڭ ئىچكى ۋە تاشقى سىياسەتلىرىنى بەلگىلەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
بىرزىنىسكىنىڭ مۇنداق بىر جۈملە سۆزى بار: ‹سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ پارچىلىنىشىدىن كىيىنكى رۇسيە بۇگۈنكى دۇنيادا ئىدلوگىيە قارىغاندا گېئوپولىتىكنىڭ مۇھىملىقىنى تونۇپ يەتتى›. ئەمدى كوممۇنىزم ئىدلوگىيسى بىلەن نۇرغۇن دۆلەتنى ئۆزىگە جەلىپ قىلغىلى بولمايتتى. پەقەت ئۆزىنىڭ جۇغراپىيىۋى ئالاھىدىلىكى ئاساسەن يېڭى ئىتتپاقلىرنى شەكىللەندۈرۈشكە تىرىشتى. ياۋروپادىكى بەزى يەرلەردە باشقىلار بىلەن رىقابەتلىشىشتىن ۋاز كەچتى. ئۆزىگە يېقىن دۆلەتلەردە ھەر خىل ئىتتىپاق ئاستىدا ئۆزىنىڭ تەسىر كۈچ دائىرىسىگە كىرگۈزۈشكە تىرىشتى.
گېئوپولىتىكا بىر دۆلەتنىڭ جۇغراپىيىۋى ئالاھىدىلىكى بىلەن سىياسەت ئارىسىدىكى مۇناسىۋەتنى تەتقىق قىلىدىغان پەن. بۇ ئۇقۇمنى تۇنجى قېتىم قوللانغان كىشى رودولف كجېللېن(Rudolf Kjellen (1864-1922). خائۇشوفېر(C. Haushofer) گېئوپولىتىكىنى ئىچىدە مەۋجۇت بولغان جۇغراپىيىۋى ئالاھىدىلىكى ۋە تارىخى تەرەققىياتنىڭ تەسىرىدە سىياسى ھاياتنىڭ شەكلى بولغان دۆلەتنىڭ ئۈستىدىكى جۇغراپىيە بىلەن بولغان مۇناسىۋەت دەپ تونۇيدۇ.
گېئوپولىتىكا بىر دۆلەتنىڭ ئىچكى ۋە تاشقى سىياسەتلىرىنى بەلگىلەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
بىرزىنىسكىنىڭ مۇنداق بىر جۈملە سۆزى بار: ‹سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ پارچىلىنىشىدىن كىيىنكى رۇسيە بۇگۈنكى دۇنيادا ئىدلوگىيە قارىغاندا گېئوپولىتىكنىڭ مۇھىملىقىنى تونۇپ يەتتى›. ئەمدى كوممۇنىزم ئىدلوگىيسى بىلەن نۇرغۇن دۆلەتنى ئۆزىگە جەلىپ قىلغىلى بولمايتتى. پەقەت ئۆزىنىڭ جۇغراپىيىۋى ئالاھىدىلىكى ئاساسەن يېڭى ئىتتپاقلىرنى شەكىللەندۈرۈشكە تىرىشتى. ياۋروپادىكى بەزى يەرلەردە باشقىلار بىلەن رىقابەتلىشىشتىن ۋاز كەچتى. ئۆزىگە يېقىن دۆلەتلەردە ھەر خىل ئىتتىپاق ئاستىدا ئۆزىنىڭ تەسىر كۈچ دائىرىسىگە كىرگۈزۈشكە تىرىشتى.
