Paralelizm – Wykorzystanie paralelizmu w literaturze

Paralelizm to inaczej zestawienie lub porównanie. W ludowej literaturze jest to podstawowy środek, który dawniej był wykorzystywany bardzo często.

Czym jest paralelizm?

Warto zwrócić szczególną uwagę na fakt, że jest też kluczowym wyznacznikiem języka poetyckiego. Rytm i rym oparte na powtarzalności równoważnych oraz analogicznych elementów to główne przejawy paralelizmu.

Paralelizm intonacyjno-składniowy jest tworzony przez podobieństwo w budowie zdań lub zdaniowych zespołów. Może to być także identyczność, a nie podobieństwo. Można wyróżnić paralelizm tematyczny, który polega na występowaniu motywów, które odpowiadają sobie nawzajem.

Przykładowo może to być motyw uczuciowy w ludowej pieśni oraz motyw przyrody. Wyróżniamy jeszcze paralelizm kompozycyjny, który jednak jest stosowany zdecydowanie rzadziej. Refren to odmiana paralelizmu kompozycyjnego, podobnie jak nawrót oraz pierścień.

Nawrót polega na powtarzaniu początkowego wersu lub zdania w utworze wierszowanym. Dany wers może też czasami pojawiać się na końcu, wszystko zależy od woli autora. Pierścień to inaczej powtórzenie paru wersów początkowych na końcu utworu, które może być przybliżone lub dosłownie. Najczęściej używanym paralelizmem kompozycyjnym jest oczywiście refren, który zakłada powtórzenie dosłowne całej strony.

Paralelizm leksykalny to kolejny rodzaj paralelizmu, który opiera się na powtórzenie identycznych słów w podobnej pozycji. Dobrym przykładem jest oczywiście epifora lub anafora. Głównym zadaniem paralelizmu jest podkreślenie podobieństw. Chodzi o to, żeby ukazać powierzchowność pewnych elementów.

Jest to bardzo ważny środek stylistyczny, który pomaga uporządkować tekst literacki. Paralelizm opiera się na podobieństwie dwóch elementów w utworze literackim. Warto mieć na uwadze, że może to być podobieństwo nie tylko na poziomie składniowym, ale również treściowym.

Zastosowanie paralelizmu

Przy pomocy paralelizmu autor może podkreślić podobieństwa lub przeciwieństwa, które występują w tekście. Jest to określane zjawiskiem ciągłości wyrazów lub analogii. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że możemy w ten sposób znacznie szybciej uporządkować każdy tekst literacki. Już w tekstach biblijnych i starożytności wykorzystywano ten chwyt poetycki.

Paralelizm znaczeniowy jest też określany jako tematyczny. Występują w nim dwa podobne do siebie motywy, które wzajemnie się uzupełniają. Warty uwagi jest także paralelizm kompozycyjny, którego głównym celem jest oczywiście upodobnienie do siebie elementów świata zaprezentowanego w tekście literackim.

Tymi elementami mogą być nie tylko wątki i wydarzenia, ale również postaci. Gdy dochodzi do powtarzania słów w podobnej pozycji lub bezpośrednio o sobie to możemy mówić o paralelizmie leksykalnym. Z reguły jest on wykorzystywany na początku wersu, ponieważ może pomóc skupić uwagę czytelnika.

Rodzaje paralelizmów

Upodobnienie intonacji poszczególnych wersów lub zdań to paralelizm intonacyjny. Można się z nim często spotkać w starych powieściach oraz tekstach ludowych.

Paralelizm składniowy zakłada wykorzystanie zdań o zbliżonej do siebie budowie. Na powtarzaniu się strof, które zawierają podobne motywy opiera się z kolei paralelizm stroficzny. Jeżeli w wypowiedzi występują pewne powtarzalne elementy to możemy wtedy mówić o paralelizmie.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że te elementy mogą być też analogiczne względem siebie. Termin ten ma grecki rodowód i był używany w poezji starożytnej. Jedną z charakterystycznych cech stylu biblijnego jest oczywiście paralelizm składniowy. Ma on służyć rytmizacji utworu stworzonego do śpiewania, dlatego bardzo często można go zobaczyć w psalmach. W wielu fragmentach Biblii również jest obecny paralelizm składniowy.

W „Bogurodzicy”, która jest powszechnie uznawana za pierwszy polski utwór liryczny również pojawia się paralelizm składniowy. Należy pamiętać, że na podobnym schemacie zbudowane są aż dwie strofy tej pieśni religijnej. W twórczości poetyckiej późniejszych epok również wykorzystywany był paralelizm składniowy.

Klasyfikacja paralelizmów

Proza o funkcji perswazyjnej lub retorycznej także często posługuje się paralelizmem składniowym. Kolejne zdania budowane są według określonych schematów składniowych, które podlegają powtórzeniu. Wśród składniowych środków stylistycznych można wymienić właśnie paralelizm składniowy.

Należy pamiętać, że Robert Lowth wymienił trzy typy paralelizmu: synonimiczny, antytetyczny oraz syntetyczny. W synonimicznym poszczególne człony sobie wzajemnie odpowiadają, dzięki temu przy pomocy różnych słów można wyrazić dokładnie ten sam sens. W paralelizmie antytetycznym opozycja znaczeniowa jest tworzona przez człony, natomiast drugi człon jest całkowitym odwróceniem członu pierwszego.

Dodatkowo powtarza on znaczenie tego członu. Trzeba mieć na uwadze, że paralelizm biblijny nie skupia się jedynie na partiach wierszowanych w Piśmie Świętym.

Dotyczy on również prozaicznych fragmentów. Mieszać mogą się ze sobą tylko niektóre typy paralelizmu. Podstawowy podział był systematycznie rozwijany przez kolejnych teoretyków, którzy stworzyli już bardziej precyzyjną klasyfikację.

Artykuł Paralelizm pochodzi z serwisu .