1914 -1992

İtalya doğumlu Brezilyalı mimar-tasarımcı Lina Bo Bardi, yirminci yüzyılın en renkli, en önemli ve en etkileyici modernist mimarlarından biri olarak mimarlık tarihine geçti. Kendine özgü cesur yapılarıyla tanınan sanatçı, aynı zamanda yetenekli bir editör, tasarımcı, illüstratör, eğitimci ve geleneksel sınıflandırmalara meydan okuyan bir aktivistti.

Çalışma hayatının büyük bir bölümünü Brezilya’da geçiren Lina Bo Bardi, mimari yeteneğine ve hayal gücüne halkın deneyimlerini ve isteklerini de eklemeyi başaran bir sanatçı oldu. Bir binayı tasarlamanın ötesinde, o binanın içinde yaşayacak olan insanların gereksinimlerini göz önüne aldı ve projelerinin odağına insanı koyarak doğa, toplum ve mimarlık arasındaki ilişkiye odaklandı.

Sanatçı, kariyeri boyunca mimaride sürdürülebilirliğin önemini sık sık vurguladı. Bunun için manifesto Olarak da tanımladığı 90 sayfalık bir tez yazdı. Mimarinin doğadan ilham alması gerektiğini söyleyerek, yapıların inşa edileceği araziyle hem tasarım hem de seçilen malzemeler açısından uyumlu olması gerektiğini savundu. Tasarımlarında sade formları tercih eden sanatçı, malzeme olarak tercih ettiği beton ve cama İtalyan kökenini ortaya çıkaran saman ve çamuru da ekledi.

Lina Bo Bardi, oldukça üretken bir mimar ve tasarımcı olmasına rağmen, çalıştığı yıllarda Brezilya’daki askeri diktatörlük nedeniyle geleneksel mimari bakış açısına sahip olanlar tarafından zaman zaman dışlandı.

Mimari yayınlarla başlayan kariyer

Asıl adı Achillina Bo olan sanatçı, ailesinin ilk çocuğu olarak 1914 yılında Roma’da doğdu. Eğitim hayatını Roma’da tamamlayan sanatçı, 1939 yılında Roma Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nden mezun oldu.

Mezuniyetinin hemen ardından, mimar Carlo Pagani ile tasarım gazeteciliği konusunda kariyer yapmak üzere Milano’ya taşındı. Dergicilik yılları oldukça verimli geçti. Mimar ve tasarımcı olan Gio Ponti ile tanıştı ve modern evler ve modern mobilyalar konusunda etkin bir yayın olan Lo Stilo’da editörlük yaptı.

1942 yılında, 28 yaşındayken kendi ofisini kurdu. Ancak İkinci Dünya Savaşı’nın şiddetlenmesiyle hem iş bulmakta zorlandı hem de bir hava bombardımanı sırasında ofisi tahrip oldu. Bu sürede geçimini gazete ve dergiler için illüstrasyonlar yaparak sağladı. Savaş yıllarının sonlarına gelindiğinde yeniden dergiciliğe başladı ve daha önce de çalıştığı Gio Ponti’nin kurduğu Quaderni di Domus dergisinde editör ve müdür yardımcısı oldu. Dergide, İtalya’nın savaştan tahrip edilmiş bölgelerini belgelemek üzere çalışmalar yaptı. Bu yıllarda sanatçı, İtalyan Komünist Partisi ile daha derin ilişkiler yaşamaya başladı. Milano’da ilk kez yapılan ‘Ulusal Yeniden Yapılanma Toplantısı’na katıldı ve kamuoyunun konu ile olan ilgisizliğine karşı direnişe katıldı.

Brezilya yılları ve São Paulo Sanat Müzesi

Lina Bo Bardi, 1946 yılında Roma’ya geri dönerek sanat galerisi müdürü ve sanat eleştirmeni olan Pietro Maria Bardi ile evlendi. Her ikisi de İtalyan direniş hareketine katılmış oldukları için, savaş sonrasında ülkelerinde yaşamaları zorlaşmıştı. Pietro Maria Bardi’nin Brezilya’dan aldığı iş teklifini değerlendirerek aynı yıl Brezilya’ya taşındılar.

Sanatçının Brezilya’daki ilk işi, eşinin çalıştığı binanın bir kısmını Brezilya’nın ilk modern sanat müzesi yapmak oldu. Sanatçı, Museu de Arte de São Paulo/ MASP olarak adlandırılan müzeyi sadece yapısal olarak değil donanımsal olarak da tasarladı; binanın bir müzeye dönüştürülmesini sağladı.

Beton ve cam yapıya sahip müze, modern Brezilya mimarisinin sembollerinden biri oldu. Sanatçı, müzenin ana gövdesini yerden sekiz metre yüksekte ve kırmızı renkli iki yanal kiriş tarafından destekleyerek ona anıtsal bir görünüm kazandırdı.

São Paulo Sanat Müzesi, Brezilya’daki müzecilik ve sanat eğitimi ile ilgili birçok önemli girişimin yanı sıra, bir kültür merkezi olarak da öncü rol oynadı. Günümüzde Brezilya sanatının yanı sıra Afrika ve Asya sanatına da ev sahipliği yapan müze, ülkenin en büyük sanat kütüphanelerinden birine de sahip.

Lina Bo Bardi, eşiyle birlikte 1950 yılında Habitat dergisini kurdu ve 1953 yılına kadar derginin editörlüğünü yaptı. Dergi, bu süre zarfında Brezilya’nın en etkili mimari dergisi oldu. Sanatçı, bu dönemde Brezilya vatandaşlığına da geçti.

Mobilya tasarımı

Lina Bo Bardi, mimariye ve dergiciliğe devam ederken bir taraftan da endüstriyel tasarımlar yapmaya başladı. 1948 yılında kendisi gibi Brezilyalı-İtalyan bir mimar olan Giancarlo Palanti ile bir tasarım stüdyosu kurdu. İkili, “Estudio de Arte e Arquitetura Palma” ismini verdikleri stüdyoda mimariyi iç mekan tasarımlarıyla bütünleştiren mobilyalar tasarlamaya başladılar.

Sanatçı, cömert ve kapsamlı tasarım felsefesinin güçlü bir ifadesi olan mobilyalarının tasarımlarında yöresel el sanatlarından esinlendi ve yerel malzemeler kullanmaya özen gösterdi.

1951 yılında tasarladığı kase formundaki sandalyesi “Bowl Chair” en ünlü tasarımı oldu. Tasarım dünyasına yeni bir bakış açısı getiren sandalye, küresel formu ile her yöne hareket edebiliyordu. İnsanlara uyum sağlayan bir sandalye olarak nitelenen tasarım, sanatçının nesnelere olan esnek yaklaşımını bir kez daha ortaya koydu.

İtalyan mobilya markası Arper, 2013 yılında Bowl Chair’ı yeniden piyasaya sürdü. Sınırlı sayıda, sadece 500 adet olarak üretilen sandalyeler, sanatçının orijinal prototip çizimlerine dayanıyor.

Sanatçı, mobilya tasarımı dışında kostüm, set ve Brezilya’nın değerli taşlarını kullanarak mücevher tasarımları da yaptı.

Cam ev – Casa de Vidro

Lina Bo Bardi, 1951 yılında São Paulo’yu çevreleyen yağmur ormanlarında, ağaçlar içindeki bir tepeye kendi evlerini inşa etti. Casa de Vidro/Cam Ev olarak tanınan ev, güçlendirilmiş beton kullanımının erken bir örneği oldu.

Yedi bin metrekarelik arsa üzerinde yatay olarak uzanan evin ana kısmı ince betonarme kolonlarla desteklendi. Diğer kısım ise, tepenin üstünde sağlam bir zemine oturtuldu.

Sanatçı evinin oturma odası, yemek odası, çalışma odası gibi yaşam alanlarını tamamen açık olarak tasarladı ve alanı camlarla çevirerek orman manzarası ile bütünleştirdi.

“Fakir mimari”ye adanmış bir ömür

Sanatçı, ilerleyen yıllarda mesleğine ek olarak öğretim üyeliği, sergi küratörlüğü, tiyatro tasarımları ve yazarlık yaptı. Mimari kariyerinde ise “Arquitetura Povera/Fakir Mimari” olarak adlandırdığı, yerel malzemelerden sade bir şekilde tasarlanmış bir mimari tarz yaratmaya kendini adadı. Çalışmalarının neredeyse tamamında tarihi yapıların restorasyonunu yaptı veya onları yeniden inşa etti.

Lina Bo Bardi, yirminci yüzyılın en üretken ve en renkli kadın mimarlarından biri olarak, 20 Mart 1992 yılında, 77 yaşındayken Cam Ev’de yaşamını yitirdi. Ardında, São Paulo Belediye Binası ve Vera Cruz Kültür Merkezi için yaptığı tasarımları bıraktı .

Önemli eserleri

Solar do Unhão
Bir şeker fabrikası olarak kullanılan bina, modern sanat müzesine dönüştürüldü ve Salvador’un ana kültür merkezi oldu. Sanatçı, Salvador kültürüne saygı için binanın dışını orijinal haliyle bıraktı ama modern ögeler ekleyerek binayı yeniden kurguladı.

SESC Pompéia (Pompéia Fabrikası Dinlenme Merkezi)
Başlangıçta bir davul fabrikası olan bina, eski yapısı kullanılarak modernize edildi. Yapının alçısı sıyırıldı ve duvarları kumlandı. Daha büyük bir bina yapısı için hava geçitleri eklenerek beton kulelerle birleştirildi.

Teatro Oficina
Yanmış bir ofis binasının tiyatroya dönüştürülme projesi olan yapıda kötü görüş hatlarına neden olan geleneksel koltuklar kullanılmadı. Tasarım, izleyiciyi sahnede harekete geçiyormuş gibi hissettirmek teması ile kurgulandı.

Lina Bo Bardi yazısı Kilsan Blog sitesine aittir.