Az rastlanır bir doğa olayı olan güneş tutulması yaşadığımız evreni ve doğayı derinlemesine duyumsamak ve insanın aslında çevresinin sahibi değil sadece bir parçası olduğunu algılamak için çok güzel ve özel bir fırsattır.

Güneş tutulması, ayın dünya ile güneşin arasından geçerken güneşin görüntüsünü kısmi ya da tam olarak kapatması ile meydana gelen bir durumdur. Ayın yörüngesi tam yuvarlak, dünyaya daha yakın ve dünya ile aynı düzlemde olsaydı güneş tutulması her ay yaşayacağımız bir doğa olayı olurdu. Kısmi güneş tutulmasında, ay güneşin bir kısmını kapatırken, tam güneş tutulmasında güneşi tamamen örter. Güneş tutulmaları dünyanın farklı bölgelerinde görülür ve ince bir hat üzerinde ilerler; tam Tutulma hattından uzaklaştıkça güneş tutulması kısmi tutulma olarak görünür.

Her yıl 2 ile 5 adet arası güneş tutulması olmaktadır. Yılda 5 kez güneş tutulması, son 5 bin yılda sadece 25 yılda gerçekleşmiş ve en son 1935 yılında görülmüştür; yapılan hesaplara göre bundan sonraki 5 tutulmalı yıl 2206 olacaktır. Tam güneş tutulması her 18 ayda bir dünyanın farklı bir yerinde görülmekle birlikte aynı noktada ikinci bir Tam Tutulma görülmesi için 360 ila 410 yıllık bir süre geçmesi gerekir.

En uzun tutulma 2186 yılında

Tüm tutulma süreci 2 saatin üzerinde bir süreyi kapsadığı halde tam tutulma süresi bölgelere göre 40 saniye ile 7,5 dakika arasında değişmektedir. 7 dakikayı aşan tam tutulma çok nadir görülmektedir. MÖ 3.000 ile 8.000 yılı arasındaki 11 bin yıllık zaman diliminde gerçekleşecek en uzun tutulmanın 7 dakika 29 saniye olarak 16 Temmuz 2186 tarihinde yaşanacağı hesaplanmıştır.

Tam tutulmanın gölgesi saatte 1.700 km hızla hareket eder. Son 7 dakika üzerindeki tutulma 30 Haziran 1973 tarihinde gerçekleşmiş ve araştırmacılar bu tutulma sırasında, süpersonik Concorde uçakla tutulmanın rotasını takip ederek 74 dakika tam tutulma gölgesi altında uçmuşlardır.

Güneş tutulmasının bilimsel olarak açıklığa kavuşmasından önceki dönemlerde bunun tanrıların kızgınlığının bir işareti olduğuna inanılmış ve çoğunlukla halklar bu doğa olayını kullanan insanlar tarafından kendi çıkarları doğrultusunda kandırılmıştır. Ünlü tarihçi Herodot, Medler ve Lidyalılar arasındaki savaşı güneş tutulmasının bitirdiğini yazar. Taraflar bunun tanrının bir işareti olduğunu düşünerek silahlarını bırakmış ve barış anlaşması imzalamışlardır. Bu anlatı çok sayıda tarihçi ve bilim adamı tarafından doğrulanmaya çalışılsa da henüz net bir sonuca varılamamıştır.

Güneş tutulmasını çıplak gözle izlemek gözlere zarar veriyor

Açık güneşe bakmak gözler için nasıl zararlıysa tutulma sırasında tutulma sırasında güneşe bakmak da aynı şekilde zararlıdır. Normalde parlaklığı nedeniyle güneşe bakmak zaten pek mümkün olmadığından bu konu genel bir tehlike oluşturmaz. Tutulma zamanları ise azalan parlaklık nedeniyle hem bakabilmek mümkün olduğundan hem de zararsız olduğu düşünüldüğünden insanlar çıplak gözle tutulmayı seyretmektedirler. Oysa tam tutulmanın olduğu kısa zaman dilimi (bu sürecin başlangıç ve bitişini algılamak zordur) dışında çok kısa süreler için bile olsa güneşe çıplak gözle bakmak retinada kalıcı hasarlar yaratabilmektedir. Dürbün, teleskop, kamera, fotoğraf makinesi gibi görüntüyü büyüten gereçlerle bakmak çok daha zararlıdır ve saniye değil saliseler içinde göze zarar verebilir.

Tutulmalar, koruyucu gözlük ve özel filtreler yardımıyla doğrudan ya da iğne deliği ile görüntü oluşturma gibi teknikler ile dolaylı olarak izlenebilir. Tutulmanın canlı olarak kameradan aktarılan dijital bir ekrandan izlenmesinde de sakınca yoktur. Umbraphile (Latince umbra: gölge; -phile: -sever) olarak adlandırılan tutulma tutkunları her yıl tutulmaların peşinden dünyayı dolaşmakta ve her tutulmayı izleyip, kaydetmektedirler.

Tutulma zamanı tutulmanın görüntüsünü de etkiliyor

Güneşin dünyadan uzaklığı ayın dünyadan uzaklığının yaklaşık 400 katıdır; güneşin çapı da ayın çapının yaklaşık 400 katıdır. Bu oranlar hemen hemen aynı olduğundan belirli zamanlarda dünyadan bakıldığında güneş ve ay aynı büyüklükte görülür. Hem dünyanın güneş etrafındaki yörüngesi hem de ayın dünya etrafında izlediği yörünge eliptik olduğundan tam tutulmalarda dönemlerine göre farklı görüntüler ortaya çıkar. Dünya güneşe yakın olduğunda ay güneşten küçük göründüğünden tam tutulma sırasında kalın parlak bir çember oluşur. Tersi durumda ise ay güneşi tamamen kapatır.

Tam güneş tutulması, güneşin dış katmanı olan koronanın bilimsel olarak incelenmesine first tanır. Normal zamanda güneşin fotosfer tabakasının parlaklığı nedeniyle koronayı görebilmek mümkün değildir. Tam tutulma sırasında ayın etrafında parlak bir çember olarak görünen korona ayın da karanlık görünmesine neden olmaktadır. Tutulma sırasında dünya normal bir zamanda aldığı ışığın %92’sini yine almakta ve aya yansıtmaktadır. Ay dünyadan yansıyan bu ışıkla yeterince aydınlansa da ayın etrafındaki korona çemberi çok daha parlak olduğundan ayı karanlık olarak görmemize yol açar.

Güneş tutulması yazısı Kilsan Blog sitesine aittir.