Ahmet Hamdi Tanpınar
&
Rüya, Zaman, Müzik
Türk edebiyatının en önemli isimlerinden birisi olan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın adını ilk kez “Altın Kitap” dergisinde yayınlanan “Musul Akşamları” şiiriyle duyarız. Sanatçının Dergâh, Milli Mecmua, Ülkü, Varlık, Kültür Haftası gibi birçok dergide şiirleri yayınlanmıştır. İlk şiirlerinde hece veznini kullansa da sonrasında serbest şiir anlayışıyla eserlerini ortaya koyar. Şiirlerinde dikkat çeken unsurlar; müzikalitesi ve imgelemedeki başarısıdır.
Sanatçıyı şiir alanında en çok etkileyen iki isim; Yahya Kemal Beyatlı ve Ahmet Haşim’dir. Bu isimlerden, özellikle Yahya Kemal’den biraz daha fazla etkilenen Tanpınar, taklit etme korkusuyla uzun süre şiirle arasına mesafe koymuştur. Ama sonunda kendine ait bir üslup yakalamış ve şiirleri sonsuzluğu yakalamıştır.
Tanpınar şiirlerinin ana izleğini rüya, zaman, musiki ve bilinçaltı ögeleri oluşturur. Fransız sembolistlerinden etkilenen sanatçı, bu akımın etkisiyle şiirlerinde müzikaliteye dikkat etmiştir. Zamanı ele alış şekli ise sıradan, tek katmanlı bir şekilde değil, çok katmanlı ve karmaşık bir hâldedir.
NE İÇİNDEYİM ZAMANIN
Ne içindeyim zamanın,
Ne de büsbütün dışında;
Yekpare, geniş bir ânın
Parçalanmaz akışında.
Bir garip rüya rengiyle
Uyuşmuş gibi her şekil
Rüzgârda uçan tüy bile
Benim gibi hafif değil.
Başım sükûtu öğüten
Uçsuz, bucaksız değirmen;
İçim muradına ermiş
Abasız, postsuz bir derviş;
Kökü bende bir sarmaşık
Olmuş dünya sezmekteyim.
Mavi, masmavi bir ışık
Ortasında yüzmekteyim.
Roman türünde yazdığı eserlerden ilki “Mahur Beste”dir. Bu eser, 1944 yılında Ülkü Dergisi’nde yayınlanmıştır. Eserde Osmanlı döneminde yaşayan, seçkin bir çevrenin hayatı anlatılmaktadır. 1949 yılında kendi hayatından da izler taşıyan “Huzur” adlı eseri basılmıştır. Huzur’da, Mümtaz ile Nuran arasındaki aşk ilişkisi üzerinden aşk ile toplum arasında sıkışmış bireyin bunalımlarına yer verilmektedir. Doğu-Batı ve eski-yeni sorunsalına yer veren Tanpınar’ın bu eseri, en başarılı romanlarından biri sayılmaktadır. 1950 yılında gazetede yayınlanan ve 1973 yılında da basılan “Sahnenin Dışındakiler” romanında, Kurtuluş Savaşı dönemi İstanbul’unu aktarırken Doğu-Batı değerleri arasında bocalayan Türk halkını, ironik bir şekilde gözler önüne sermiştir. Milli Mücadele yıllarında geçen üç eseri; Sahnenin Dışındakiler, Mahur Beste ve Huzur nehir roman olarak değerlendirilmektedirler. Çünkü her ne kadar birbirinin devamı niteliğinde yazılmamış olsalar da karakterlerin, temanın ve motiflerin benzerliğinden dolayı bu şekilde sınıflandırılmaktadırlar.
1961’de basılan “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” adlı romanda Tanpınar’ın zaman kavramına bakışı farklıdır. Mehmet Kaplan’ın da belirttiği üzere zaman, karikatürleştirilmiştir. Ülkenin geçiş dönemleri; İstibdat dönemi, 2. Meşrutiyet dönemi, 1. Dünya Savaşı sonrası dönem ve Cumhuriyet dönemi eserde ironik bir şekilde ele alınmıştır. Bir yandan güldüren eser, diğer yandan düşünülmesi gereken şeyleri gözler önüne sermektedir.
Ölümünden sonra ardında bıraktığı notlardan yola çıkılarak bir araya getirilip yayınlanan eseri “Aydaki Kadın”da da diğer eserlerindekine benzer eleştirileri görmekteyiz.
1946 yılında basılan “Beş Şehir” adlı denemesinde Tanpınar; İstanbul, Bursa, Ankara, Konya ve Erzurum’un doğal güzelliklerini, tarihsel ve kültürel yapılarını anlatmıştır.
Edebiyat tarihi alanında da çalışmaları bulunan Tanpınar’ın bu alandaki en önemli eserlerinden birisi 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi’dir.
Ahmet Hamdi Tanpınar, ironi ve komedi unsurlarını barındıran üslubuyla zaman, rüya ve musiki temalarını harmanlamış; eserlerinde bunları bizlere en güzel şekilde aktarmıştır. Tek bir alanda ve de türde eser vermemiş, çeşitliliği ile de göz doldurmuştur. Bütün bu özelliklerinden dolayı yeri doldurulamayacak bir sanatçı olarak Türk edebiyatındaki yerini almıştır.
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Eserleri:
Şiirleri :
Bütün Şiirleri (1976-1981)
Romanları:
Mahur Beste (tefrika 1944 – basım 1975)
Huzur (1949-1983)
Sahnenin Dışındakiler (tefrika 1950- basım 1973)
Saatleri Ayarlama Enstitüsü (1961-1977)
Ay’daki Kadın (ölümünden sonra 1987)
Öyküleri:
Abdullah Efendi’nin Rüyaları (1943-1983)
Yaz Yağmuru (1955-1983)
Hikayeler (Kitaplaşmayan iki hikayesiyle birlikte tüm öyküleri, 1983)
Denemeleri:
Beş Şehir (1946-2001)
Yaşadığım Gibi (1970-1977)
Araştırmaları/İncelemeleri:
Tevfik Fikret (1937-1944)
Namık Kemal (1942)
Edebiyat Üzerine Makaleler (1969-1977)
Yahya Kemal (1940-1982)
19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi (Ancak birinci cildini tamamlayabilmiştir, 1942-1985)
“Saatin kendisi mekan, yürüyüşü zaman, ayarı insandır… Bu da gösterir ki, zaman ve mekan, insanla mevcuttur!”
Saatleri Ayarlama Enstitüsü/ A.H. Tanpınar
Bu yazı Ahmet Hamdi Tanpınar Kimdir? ilk olarak şu sitede yayınlanmıştır. Ders Koçu - Bilgi Platformu.Yazının kaynağı bu sitedir.
