Βασικά τοπικά χαρακτηριστικά
Η απόφαση για το είδος χρήσης της εγκατάστασηςθα καθορίσει για πάντα το μέλλον της εγκατάστασης. Η αθλητική εγκατάσταση δεν επιδέχεται εύκολα διαφοροποιήσεις λόγω κόστους, χρονοβόρων διαδικασιών και εγκατεστημένων αντιλήψεων σχετικά με την προσφερόμενη ποιότητα. Οι αποφάσεις λοιπόν αποτελούν μια κρίσιμη διαδικασία που θα ορίσει και το συνολικό κόστος κατασκευής. Με εκκίνηση τα βασικά και μη διαπραγματεύσιμα σημεία συμπερίληψης στην κατασκευαστική μελέτη θέτονται οι βάσεις στις οποίες θα στηριχθούν οι συμπληρωματικές ή περιφερειακές υπηρεσίες/υποδομές.
Αρχικά ο ενδελεχής έλεγχος των τοπογραφικών χαρακτηριστικών θα χαρακτηρίσουν αρχικά την κατασκευή εφικτή ή προβληματική προβλέποντας και τυχόν κόστη αποκατάστασης του οποιουδήποτε κινδύνου. Συνθήκες όπως το επίπεδο υγρασίας, ποσοστά βροχής, κατεύθυνση και ένταση αέρασυμπεριλαμβάνονται στις αρχικές μετρήσεις επηρεάζοντας καθοριστικά την κατασκευή ακόμα και σε επίπεδο προσανατολισμού του γηπέδου (π.χ. γήπεδα τοξοβολίας, τέννις, βόλλεϋ κτλ.). Το τελευταίο αποτελεί μια ιδιαίτερα κρίσιμη διαδικασία που τις περισσότερες φορές δεν μπορεί να διορθωθεί μιας που πρόκειται για περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά. Αυτή η διαδικασία γίνεται δυσκολότερη με την έλλειψη που χαρακτηρίζει πολλά διεθνή όργανα ιδιαίτερα ερασιτεχνικού αθλητισμού σε ακριβείς προδιαγραφές που θα υποδείκνυαν επακριβώς τις κατάλληλες συνθήκες. Με την εξέλιξη της κατασκευής των γηπέδων τα διεθνή αυτά όργανα δεν μπορεί παρά να ακολουθήσουν περιγράφοντας τις προδιαγραφές.
Βασική προϋπόθεση στη αρχική αυτή μελέτη αποτελεί η εξέταση των επιπέδων ασφάλειας που σχετίζονται με την εγκατάσταση περιμετρικά και γειτονικά της εγκατάστασης. Η διαθεσιμότητα ανοικτών χώρων πλησίον της εγκατάστασης διασφαλίζει την διοχέτευση των θεατών σε περίπτωση κινδύνου καθώς και την κίνηση οχημάτων. Η ύπαρξη βασικών οδικών υποδομών απαιτείται προκειμένου να διακινήσει μεγάλες συγκεντρώσεις κοινού με ασφάλεια, άνεση και ταχύτητα. Κτιριακές προδιαγραφές περιλαμβάνουν την κατάλληλη απόσταση της εγκατάστασης από τα πλησιέστερα κτήρια, το ύψος και την συμβατή χρήση τους. Δημιουργώντας μια εγκατάσταση σε αστική περιοχή θα αντιμετωπίσει προβλήματα που προκύπτουν από την ύπαρξη βιομηχανιών, εργαστηρίων, νοσοκομείων και εταιρειών που επεξεργάζονται χημικά, απόβλητα ή επικίνδυνες ουσίες.
Πολιτιστικά μνημεία που γειτονεύουν κινδυνεύουν να παραγκωνιστούν από τεράστιες τσιμεντένιες εγκαταστάσεις εμποδίζοντας τη θέα αλλά και την πρόσβαση κάποιες φορές σε επισκέπτες. Ηθικά, ποιος μπορεί να επιτρέψει τη ανέγερση μιας γιγαντιαίας κατασκευής που θα ‘μείωνε’ την εμπειρία επίσκεψης ενός σημαντικού μνημείου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Ολυμπιακό Γυμναστήριο Γαλατσίου 8.000 θέσεων που φιλοξένησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004, το οποίο κυριολεκτικά ‘βυθίστηκε’ αρκετά μέτρα με τη σκεπή του να φτάνει σχεδόν την επιφάνεια του εδάφους προκειμένου να μην καλυφθεί οπτικά η μεγάλης ιστορικής σημασίας εκκλησία. Τοπική κοινωνία, οργανωτές και κατασκευαστές μοιράστηκαν ένα θετικό συναίσθημα προσφοράς, προστασίας αλλά και καινοτομίας για το τελικό εγχείρημα.
Η αισθητική που θα εφαρμοστεί στην εγκατάστασηκαι που προφανές θα είναι ένα αποτέλεσμα των: προφίλ μηχανικών, διεθνών τάσεων, έκφραση δημόσιων οργανισμών, τοπικών χαρακτηριστικών και κοινωνικών συνθηκών, θα καθορίσει και την αισθητική αξία της εγκατάστασης στο παρόν και στο μέλλον. Παρ’ όλο που έντονες αισθητικές παρεμβάσεις συγκεντρώνουν έντονες κριτικές λόγω του επιπρόσθετου κόστους που απαιτούν, οι υποστηρικτές τους προτάσσουν την συμπληρωματική εμπορική αξία που προστίθεται στο προσφερόμενο προϊόν αλλά και διασφαλίζουν τη μακροχρόνια σημασία της εγκατάστασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανακατασκευή της οροφής του Ολυμπιακού Σταδίου της Αθήνας ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 που ξεσήκωσε την κοινή γνώμη της πόλης με το τεράστιο κόστος που απαίτησε και την έκθεση στα ξένα ΜΜΕ για τον κίνδυνο μη ολοκλήρωσης της κατασκευής πριν τους Αγώνες. Ο διάσημος αρχιτέκτονας Σ. Καλατράβα κατάφερε να διαφοροποιήσει ριζικά την αισθητική του γηπέδου προσδίδοντας μοναδικότητα στο τηλεοπτικό θέαμα την ώρα της τελετής έναρξης καταλαγιάζοντας τις όποιες αντιδράσεις. Πόσο όμως τελικά άξιζε η επένδυση αυτή για τον πολίτη που στη μετα-Ολυμπιακή Αθήνα? Πόση είναι η αξία που προστέθηκε με την ανακατασκευή της οροφής? Ποια ομάδα πληθυσμού ωφελήθηκε από την επένδυση? Ήταν η επένδυση ανάλογη ή μεγαλύτερη των αναγκών της τοπικής αγοράς? Μήπως η επένδυση που αντιστοιχούσε σε μια διεθνή εμπορική αξία τελικά κράτησε μόνο της ημέρες των Αγώνων? Η αδυναμία ακριβούς απάντησης όλων αυτών των ερωτημάτων είναι που θα συντηρεί την αντιμαχία για την αξία ανάλογων επενδύσεων και την απόφαση ένα ριψοκίνδυνο εγχείρημα.
Βασικές προϋποθέσεις διεξαγωγής αγώνων
Μετά την εξέταση όλων των βασικών τοπογραφικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών της περιοχής η προσοχή στρέφεται στη κύρια χρήση της εγκατάσταση ως αφετηρία σχεδιασμού της κατασκευής. Σε μια πρωταρχικά αθλητική εγκατάσταση κύριο λόγο έχουν οι προδιαγραφές διεξαγωγής αγώνα όπως αυτές ορίζονται από το διεθνές αθλητικό όργανο. Οι διεθνείς κανονισμοί στηρίζουν την εναρκτήρια μελέτη και καθορίζουν τα βασικά στοιχεία της κατασκευής όπως μήκος, ύψος, κατεύθυνση κτλ. Τα αθλήματα όμως λειτουργώντας σ’ ένα δυναμικό περιβάλλον μεταλλάσσονται διαρκώς για να καλύψουν τις επιθυμίες ενός διαρκώς πιο απαιτητικού κοινού. Εφόσον οι διαστάσεις της κατασκευής δεν μπορούν να διαφοροποιηθούν απαιτούνται επίσημες διασφαλίσεις από τα διεθνή όργανα ότι οι προδιαγραφές ισχύουν. Αποφασιστική είναι η πρόβλεψη των αθλητικών οργάνων για τα περιθώρια διαφοροποίησης των προδιαγραφώντις επόμενες δεκαετίες. Ο εγχείρημα αυτό γίνεται δυσκολότερο όταν η ίδια εγκατάσταση πρόκειται να φιλοξενήσει περισσότερα από ένα αθλήματα ή στοχεύει σε μια πολυ-χρηστική κατασκευή που θα προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες εκμετάλλευσης.
Σημαντικό σημείο στην εξάσκηση των προδιαγραφών αποτελούν οι διαφορές που παρουσιάζονται μεταξύ διαφορετικού επιπέδου πρωταθλήματα και διοργανώσεις. Παγκόσμιας εμβέλειας πρωταθλήματα παρουσιάζουν υψηλότερες απαιτήσεις όχι μόνο στις αγωνιστικές αλλά και κτιριακές υποδομές και δυνατότητα συγκεκριμένων λειτουργιών. Κρίσιμο σημείο στη κατασκευή αποτελούν: το είδος της επιφάνειας του αγωνιστικού χώρου που θα πρέπει να πληρεί τις αγωνιστικές προδιαγραφές του αθλήματος που θα φιλοξενήσει λαμβάνοντας υπόψη το επίπεδο των αγώνων που αντιστοιχούν, τις ηλικιακές ομάδες των χρηστών, την πιθανότητα ταυτόχρονης χρήσης άλλων αθλημάτων κτλ. Για τ’ αθλήματα ανοιχτούν χώρου, η διαδικασία αυτή περιπλέκεται ακόμα περισσότερο αφού ο αγωνιστικός χώρος είναι εκτεθειμένος στις καιρικές συνθήκες οπότε και απαιτείται μελέτη για να διασφαλίσει την καταλληλότητα του χώρου και τις ομαλές συνθήκες αγώνα.
Αθλήματα κλειστών αθλημάτων κρίσιμες είναι εκείνες οι υποδομές που ενδέχεται να επηρεάσουν την διεξαγωγή των αγώνων όπως η κατεύθυνση και ένταση του συστήματος κλιματισμού, ο τύπος και διεύθυνση του φωτισμού σε σχέση με τις κινήσεις των αθλητών καθώς και η ένταση και ποιότητα των ηχητικών συστημάτων. Ακόμα, λεπτομερειακή μελέτη απαιτείται σχετικά με το είδος της οροφής που θα κατασκευαστεί αφού παραδοσιακά πρόκειται να εξαρτήσει διάφορα υλικά που σχετίζονται με τους αγώνες όπως σημαίες, λάβαρα, πανό αγώνων, πανό χορηγών, κτλ. Η μελέτη της οροφής απαιτεί πρόβλεψη μελλοντικής χρήσης για μεγαλύτερα βάρη που ενδέχεται να εξαρτηθούν από μηχανήματα όπως τετράπλευρους πίνακες αποτελεσμάτων, βίντεο-οθόνες. Το ύψος της οροφής είναι ένα χαρακτηριστικό που πάντα προβλημάτιζε τους κατασκευαστές αφού το σημερινό μπορεί ν’ αποκλείσει μελλοντική φιλοξενία αθλήματος που απαιτεί μεγαλύτερα ύψη καθώς εξελίσσεται (π.χ. βόλλεϋ, τραμπολίνο κτλ.).
Η παραπάνω απόφαση για φιλοξενία συγκεκριμένων πρωταθλημάτων καθώς και το σύνολο του διαθέσιμου χώρου θα επηρεάσουν αποφασιστικά το μέγεθος της χωρητικότητας ενός γηπέδου. Γνωστά γήπεδα δεν έχουν καταφέρει να φιλοξενήσουν μεγάλες διοργανώσεις αφού η χωρητικότητά τους δεν φτάνει την απαιτούμενη από τη ηπειρωτική ή διεθνή ομοσπονδία. Η επίτευξη της κατάλληλης χωρητικότητας θα βασίζεται στα αποτελέσματα της μελέτης βιωσιμότητας που εξετάζει τα χαρακτηριστικά του συνολικότερου περιβάλλοντος αλλά και της έρευνας αγοράς που θα περιγράψει το προφίλ των μελλοντικών καταναλωτών και θα διασφαλίσει την πληρότητά της. Η τοποθέτηση του συγκεκριμένου αριθμού θέσεων θα επηρεάσει τη συνολικότερη δομή της εγκατάστασης αφού με τον σχεδιασμό των «κερκίδων» και του αγωνιστικού χώρου τίθεται η βασική δομή στην οποία θα στηριχθούν οι υπόλοιπες υποδομές. Με το σχεδιασμό των δυο βασικών παραμέτρων, όλοι η διαμόρφωση των εσωτερικών αλλά και των εξωτερικών χώρων θα ολοκληρωθούν ώστε να ικανοποιήσουν τη φιλοξενία και τη ροή των διαφορετικών ομάδων χρηστών.
Στη εξίσωση σχεδιασμού της εγκατάστασης υποχρεούται να ακολουθεί το συνολικότερο πολεοδομικό και κτιριακό καθεστώς της χώρας που παρουσιάζει τοπικές ιδιομορφίες. Τα δομικά υλικά, ο τρόπος και το ύψος της κατασκευής, η αρχιτεκτονική και πολεοδομική σχέση της εγκατάστασης θα ακολουθήσει τους υφιστάμενους κατασκευαστικούς νόμους που μεταφέρουν τις εδαφικές, τοπογραφικές και καιρικές αναγκαιότητες των κτηρίων του τόπου. Ιδιαιτερότητες όπως η σεισμικότητα της περιοχής, η πιθανότητα τυφώνων και πλημμύρων είναι μερικά χαρακτηριστικά που θα συμπεριληφθούν με προσοχή στο σχεδιασμό και που θα επηρεάσουν καθοριστικά το κόστος.
Νομικές διατάξεις και περιορισμοί πολλές φορές θα αποτελέσουν τροχοπέδη στα πρώτα στάδια σχεδιασμού και κατασκευής απαιτώντας την σύμπραξη πολλών διαφορετικών φορέων για την τελικά επίλυσή τους. Πολλές φορές δε, αποτελούν βασικές προδιαγραφές ασφάλειας και υγιεινής προκειμένου να διαφυλαχθεί το κοινό και η τοπική κοινωνία όπως οι κανονισμοί πυρασφάλειας, υγιεινής των χώρων κτλ.
Το ύψος του κόστους λοιπόν, θα εξαρτηθεί δραματικά από την απόφαση για ικανοποίηση ενός ή πολλών ταυτόχρονα αθλημάτων σε τοπικό ή διεθνές αγωνιστικό επίπεδο. Το κόστος αυτό θα αυξηθεί δραματικά αν η εγκατάσταση φιλοδοξεί να φιλοξενεί μη αθλητικές εκδηλώσεις που μεταφράζεται σε ειδικές υποδομές για την υποστήριξη ποικίλων αναγκών. Προκειμένου να επιτευχθούν γρήγορες και οικονομικές μετατροπές δαπέδων, επιφανειών, τεχνολογικών συστημάτων, ο λεπτομερειακός σχεδιασμός θεωρείται απαραίτητος. Παρ’ όλα αυτά η διαδικασία σχεδιασμού της παραπάνω πολυχρηστικής εγκατάστασης απαιτεί χρόνο και κόστος αφού συγκεντρώνει τις εκτιμήσεις πολλών διαφορετικών επαγγελματιών (μηχανικών, προμηθευτών, κατασκευαστών, διοργανωτών), τις εγκρίσεις διεθνών και εθνικών αθλητικών οργάνων και ενώσεων και τις απαιτήσεις διαφορετικών ομάδων χρηστών.
Η διαδικασία του σχεδιασμού αντιμετωπίζει την πρόκληση της πρόβλεψης όλων εκείνων των μελλοντικών τάσεων που θα αναπτυχθούν ή θα αποκλειστούν αφού οι υποδομές που θα απαιτήσουν δεν θα έχουν συμπεριληφθεί στον αρχικό σχεδιασμό. Οποιαδήποτε διαφοροποίηση θα σημαίνει καθυστερήσεις και δραματική αύξηση κόστους όποτε όλη η προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην πρόβλεψη των μελλοντικών χρήσεων. Η συμπερίληψη αυτών των χρήσεων θα αυξήσει τη διάρκεια ζωής της εγκατάστασης χωρίς να απαιτηθούν διαφοροποιήσεις και επιπρόσθετες επενδύσεις. Ακόμα περισσότερο, η πρόβλεψη θα καθυστερήσει την αναγκαιότητα ανακαίνισης των υποδομών προκειμένου να εκσυγχρονιστεί με τις σύγχρονες συνθήκες άρα θα συμβάλλει στην οικονομικότερη διαχείριση.
