නව කොරෝනා වෛරසය නිසා ඇතිවන රෝගී තත්ත්වයේ තෙවැනි වටය ප‍්‍රහාරයෙන් තදින්ම බැට කන රටක් බවට ශ‍්‍රී ලංකාව මේ වනවිට පත්ව ඇත. පළමු වටයේදී එල්ල වූ ප‍්‍රහාරය සාර්ථක ලෙස මර්දනය කිරීමට අප සමත් වුවත් ඉන් පසුව ගත වූ කාල සීමාව තුළදී එළැඹිය හැකි දෙවැනි වටයක් සඳහා වඩා සාධනීය ලෙස අප සූදානම් වූ බවක් පෙනෙන්නට නැත. නව කොරෝනා වසංගත තත්ත්වය ආරම්භයේදී අපට වඩා පිටුපසින් සිටි සිංගප්පූරුව වැනි රටවල් බොහොමයක් වසංගත අනතුර අඩු වූ අවස්ථාවේදී රෝගය ගැන අමතක කිරීම වෙනුවට එළැඹිය හැකි දෙවැනි වටයේ ප‍්‍රහාරයක් සඳහා ඉතා මැනවින් හා දුර දක්නා නුවණින් යුක්තව සැලසුම් සකස් කිරීමට කටයුතු කරනු ලැබීම පමණක් නොව, ලොව බොහෝ රටවල් ගතවූ වසරක කාල සීමාවේදී නව කොරෝනා වෛරසයට එරෙහිව අධ්‍යාපන පර්යේෂණ හා විවිධ ව්‍යාප්ත සඳහා සැලකිය යුතු මුදලක් වැය කළේය.

ඇතැම් රටවල් පසුගිය සම්පූර්ණ කාලය ගනු ලැබූයේ නව කොරෝනා වෛරසයට එරෙහිව එන්නතක් සොයා ගැනීම වෙනුවෙන්ය. දේශපාලන ප‍්‍රතිපත්ති සකස් කිරීමේ දී ද පුමුඛතාව දෙනු ලැබූයේ එළැඹිය හැකි ඕනෑම ආකාරයක දෙවැනි වටයේ ප‍්‍රහාරයකට සූදානම් වීම සඳහා ය. ඉන්දියාව, ඇමෙරිකාව, චීනය, රුසියාව, සිංගප්පුව, මැලේසියාව, ජර්මනිය, ඉතාලිය, පාකිස්තානය වැනි රටවල් සියල්ලක්ම නව කොරෝනා වෛරසයට එරෙහිව තමාගේ විද්‍යාගාර ඉතා තදින් සන්නද්ධ කිරීම සඳහා විද්‍යාඥයන් අදාළ පර්යේෂණ සඳහා යෙදවීමට ද විශාල වශයෙන් උනන්දුවක් දක්වන ලදී. ඊට අමතරව තමාගේ වාර්ෂික ආයවැයෙන් සැලකිය යුතු ප‍්‍රමාණයක් නව කොරෝනා වසංගතයේ සම්බන්ධ අධ්‍යාපන හා පර්යේෂණ කටයුතු කිරීමට පසුබට වී නැත.

ඕනෑම රෝගයකට එරෙහි සටනට වසංගතවේදය-Epidemiology අත්‍යවශ්‍ය වේ. COVID-19 ගැන අවබෝධකර ගැනීමට සහ ඒවාට ප‍්‍රතිචාර දැක්වීමේ අරගලය තුළ රෝග පැතිරෙන්නේ කෙසේද සහ ඇයි යන්න පිළිබඳ අධ්‍යයනය විශාල වශයෙන් වර්ධනය වී තිබේ. ආසාදන හා මරණ පිළිබඳ දත්ත විශ්ලේෂණය කිරීම සහ වෛරසය පැතිරීම ආදර්ශනය කරන අධ්‍යයනයන්ගෙන් ප‍්‍රක්ෂේපණය කිරීම ලොව පුරා ප‍්‍රතිපත්තිමය තීරණ ගෙන ඇත. රටවල් අගුලූ දැමීම, නිරෝධායන පැනවීම සහ සමාජ දුරස්ථභාවය සහ මුහුණු ආවරණ පැළඳීම වැනි බොහෝ දේ දැන් සුලභ ය. වසංගතයක් වර්ධනය වනවිට වසංගත විද්‍යාව වැදගත් වන්නේ කෙසේද යන්නත් අපි ඉස්මතු කරමු.

නිදසුනක් ලෙස, දැනට ලොව පුරා විනාශය කරාගෙන යන කොවිඩි 19 නව ප‍්‍රභේදයන්ගේ විභව බලපෑම අවබෝධකර ගැනීමේදී නිවැරදි වසංගතවේදය වසංගතයේ ගමන් මඟ වෙනස් කරයි, නමුත් කොවිඩි 19 වෛරසයට ආවේණික වසංගත විද්‍යාවක් ද ඇත.

වසංගත රෝගී තත්ත්වයක් පැතිරෙන මූලික රටාවක් ඇත. මෙම රටාවට අනුව එය ආසන්න වශයෙන් බෙල් හැඩයක් ගනු ලබන අතර දැනට ශ‍්‍රී ලංකාව තුළ නව කොරෝනා වෛරස් තෙවැනි රැල්ලේ දී මෙම ප‍්‍රස්ථාරයේ පළමු සති දෙක කාල සීමාව තුළ පසුවෙයි. තවත් සති 6ක කාලයක් යනවිට මෙම ප‍්‍රස්ථාරයේ උපරිම අගය දක්වා ශ‍්‍රී ලංකාව පැමිණීමට නියමිතය. මෙම කාල සීමාව තුළදී සෑම දින හතරකට වරක් ආසාදිතයන් සහ මරණ සංඛ්‍යාව වාර්තා වීම දෙගුණයක් ලෙස සිදු වනු ඇත. මේ අනුව ඉදිරියේදී ගතවීමට නමිත සති හතරක කාලසීමාව ඉතාමත්ම තීරණාත්මක වනුයේ නව වෛරසයට ගොදුරුවන වැඩිම ආසාදිතයන් සහ මරණ සංඛ්‍යාවක් සිදු වීම අපේක්ෂා කරනු ලබන්නේ එම කාලසීමාවේදී බැවිණි. ඉදිරි කාලසීමාවේ නව වෛරසය හැසිරුණු ස්වරූපය අනුව ජනගහනයෙන් සියට 60ක් ආසන්න ප‍්‍රමාණයකට රෝගී තත්ත්වය වැළඳීමට අවකාශයක් පවතින අතර බොහෝවිට විවෘත සමාජයක් තුළ දී එම ප‍්‍රතිශතය එම අන්දමින් ම ගොදුරු වීමට වැඩි ප‍්‍රවණතාවක් පවතින බව ජාත්‍යන්තර පර්යේෂණ පෙන්වා දෙයි. මෙම ප‍්‍රමාණයෙන් සියයට එකකට ආසන්න ප‍්‍රමාණයක් මිය යනු ලබන අතර මෙම ප‍්‍රමාණයන් කෙරෙහි එම රටේ පවතින සෞඛ්‍ය සේවාවේ ධාරිතාව, දැඩි සත්කාර ඒකක ප‍්‍රමාණය, ඇඳන් ප‍්‍රමාණය වෛද්‍ය ප‍්‍රතිකාර කිරීමේ මානව සම්පත් කළමනාකරණ ප‍්‍රමාණය ආදීය මත ඍජු බලපෑමක් දක්වයි.

30% ( රට වසා තැබීමෙන්වන ආසාදන ව්‍යාප්තිය )

60% ( රට විවෘතව තැබීමෙන්වන ආසාදන ව්‍යාප්තිය )

දැනට ශ‍්‍රී ලංකාව නව කොරෝනා වෛරසය තෙවැනි වටය සඳහා විවෘත වූ රටක් තුළ සැලසුම් සකස් කරමින් සිටින බැවින් පෙර සඳහන් කළ පරිදි සමස්ත ජනගහනයෙන් සියයට හැටකට ආසන්න ප‍්‍රමාණයක් හෙවත් මිලියන 12කට ආසන්න ප‍්‍රමාණයක් රෝගී ආසාදිතයකු බවට පත්වීමට වැඩි අවකාශයක් පවතින බව උපකල්පනය කළ යුතුය. මේ අනුව විවෘත වූ සමාජය තුළ නව කොරෝනා වෛරසය දැනට ක‍්‍රියාත්මකවන අන්දමට හැසිරෙන්නේ නම් මෙම තීව‍්‍රතාවය කෙමෙන් ස්වභාවිකවම අඩුවන අවස්ථාව වනවිට 120,000 කට ආසන්න ප‍්‍රමාණයක් අපේ රටට අහිමි වනු ඇත. සාමාන්‍යයෙන් වැඩි ප‍්‍රවණතාවයක් වැඩිහිටි ජනගහනය ඉලක්කවන අතර ශ‍්‍රී ලංකාවේ ආසන්න වශයෙන් වැඩිහිටි ජනගහනය ලක්ෂ 12කට පමණ ප‍්‍රමාණයක සිටින බැවින් රෝගයට ගොදුරු වී මිය යෑම එම ප‍්‍රතිශතය වැඩිහිටි ජනගහනයෙන් වැඩි ප‍්‍රමාණයකට බලපෑමක් එල්ල කරනු ඇත.

නව කොරෝනා වෛරස් ඉහත ප‍්‍රස්තාරවල පරිදි පැතිර යනවිට අනුගමනය කළ හැකි මූලික ක‍්‍රමෝපායන් දෙකක් පවතී. එක් ක‍්‍රමයක් වන්නේ වෛරස ස්වභාවික පරිදි ම පැතිර යෑමට ඉඩ දී රට ස්වභාවික ප‍්‍රතිශක්තිය නිර්මාණය වීමට-Natural Control අවස්ථාවක් උදාකර දීමයි. ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස සමස්ත ජනගහනයෙන් සියයට හැත්තෑවක් ආසන්න ප‍්‍රමාණයක් රෝගී ගොදුරක් බවට පත්වන අතර වෛරසය අදාළ කාලසීමාව මුළුල්ලේ ක‍්‍රියාත්මක වීමෙන් පසුව ජනතාව තුළ ප‍්‍රතිශක්තිය නිර්මාණය වනු ඇත. පසුගිය කාල සීමාවේ දී මහා බි‍්‍රතාන්‍යය, ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය වැනි රටවල් ප‍්‍රධාන වශයෙන් යොදා ගනු ලැබුවේ මෙම ක‍්‍රමයයි. නව කොරෝනා වෛරස් රෝගී තත්ත්වය පාලනය කිරීමට භාවිත කළ හැකි දෙවැනි ක‍්‍රමය නම් එන්නතක්- Immune Control ලබාදීම හරහා අපගේ මිනිස් ශරීරය තුළ වෛරසයට එරෙහිව සටන් කිරීමේ හැකියාව ජනනය කිරීමයි. ලංකාව තුළ එන්නත් හඳුන්වා දී ඇති නමුත් එම එන්නත්කරණ යාන්ත‍්‍රණය සිදුවන මන්දගාමී වේගය අනුව එන්නත්කරණය හරහා අපේ රටේ දැනට ක‍්‍රියාත්මකවන තෙවැනි රැල්ල පාලනය කිරීම පහසු නොවනු ඇත. මේ අනුව අපේ රටතුළ භාවිත කළ හැකි වනුයේ ස්වභාවිකව සිදුවන වෛරසය පැතිර යෑම පාලනය කිරීම සඳහා ජනගහනය තුළ රෝගී සම්පේ‍්‍රෂණය වීම වැළැක්වීම සඳහාවන අගුලූ දැනීමේ -Lockdown ක‍්‍රමවේදය බව විද්‍යාත්මකව තහවුරු වේ.

දැනට සිදුවන ක‍්‍රමය යටතේ රට විවෘතව තබා ගැනීමෙන් තාවකාලිකව ආර්ථිකය ඉහළ නැංවීමත් සිදුවන-short run නමුත් එම කාල සීමාවේ දී අපේ රට අහිමිවන මිනිස් ජීවිත ප‍්‍රමාණය අති විශාල විය හැක. සති 4කට ආසන්න කාලයක් රට අගුලූ දැමීම හරහා සිදුවන මිනිස් ජීවිත හානි ප‍්‍රමාණය අඩුකර ගත හැක. කෙසේ නමුත් රට වසා දමා තිබුණ කෙටි කාලසීමාවේදී ආර්ථීකයට දැඩි බලපෑමක්වන නමුත් එම තත්ත්වය දරාගෙන සිටීමෙන් පසුව වෛරසය පාලනය කිරීම හරහා යළි ආර්ථිකය ගොඩනංවා ගැනීමට-long run බාධාවක් ඇති නොවේ.

වෛරසය පැතිරීම පාලනය කිරීම සඳහා අගුලූ දැමීමේ ක‍්‍රමය භාවිත කිරීමෙන් අනතුරුව වෛරසය පැතිරීම පාලනයත් සමඟ එන්නත් කරන යාන්ත‍්‍රණය සක‍්‍රීය ලෙස රට පුරා ක‍්‍රියාත්මක කළ හැකි නම් මීළඟට ඇතිවන සිව්වැනි හෝ වෙනත් රැලිවලින් අපේ රටට සිදුවිය හැකි හානිය අවම කර ගැනීමට හැකියාවක් ලැබෙනු ඇත. මේ අනුව ඉතා වැදගත් වනුයේ වසංගත විද්‍යාවේ මූලික සංකල්ප මත පිහිටුවා ලබාගන්නා තොරතුරු හා දත්ත මත පදනම්ව විද්‍යානුකූල පදනමක් මත රෝගී තත්ත්වය පාලනය කිරීම සඳහා අවම මිනිස් ජීවිත හානියක් සිදුවන අන්දමට කටයුතු කිරීමයි.

නව කොරෝනා වෛරස් ආසාදිත සියලූදෙනාම රෝහල්ගත කිරීමට වඩා විනිවිදභාවයකින් යුක්තව ප‍්‍රජා සෞඛ්‍ය සේවා ශක්තිමත් කිරීමත් , ග‍්‍රාමීය වශයෙන් රෝගය පාලනය කිරීම සඳහා අවශ්‍ය කරන බලතල ප‍්‍රාදේශීය සෞඛ්‍ය නිලධාරිවරුන්ට පවරා දීමත් , ඉතා වැදගත් වේ. covid රෝගී තත්ත්වය සාර්ථක ලෙස පාලනය කළ සෑම රටකම රෝගීතත්ත්වය සම්බන්ධව තීන්දු තීරණ ගැනීමේදී එම රටවල විද්‍යාඥයන් හා වෛද්‍යවරුන්ට පර්ණ බලතල ලබා දී තිබූ බව පැහැදිලි වෙයි. මේ අනුව විද්‍යාඥයන් විසින් ලබාදෙන උපදෙස් මත පදනම්ව දේශපාලන තීන්දු ගැනීම සිදුවී ඇති අතර එහි ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස ලොව බොහෝ දියුණු රටවල්වලට තෙවැනි රැල්ල ඉතා සාර්ථක ලෙස පාලනයකර ගැනීමට අවස්ථාවක් උදා වී ඇත.

යුරෝපා රටවල් පවා පළමු රැල්ලෙන් විශාල හානියක් සිදු වුවද සාපේක්ෂව එම රටවල්වල ජීවත්වෙන ජනගහනය ඉහළ අගයක් ගැනීම නිසා එම සිදුවූ ජීවිත හානි ප‍්‍රමාණය ප‍්‍රතිශතයක් ලෙස සැලකිය යුතු තරම් ඉහළ නොවන බව ජාත්‍යන්තර මතයයි. යුරෝපා රටවල්වල වාර්තාවන ආසාදිතයන් සහ මරණ ප‍්‍රමාණය පාලනය කිරීමට සමත්ව ඇති අතර එම රටවල් සාමාන්‍ය ජන ජීවිතයට හුරු වෙමින් පවතී. පරීක්ෂණ කිරීමේ ඒකාධිකාරියක් එම රටවල්වල ක‍්‍රියාත්මක නොවන අතර ගෘහස්ථ වශයෙන් පරීක්ෂණ සිදු කරමින් ඉතා සාර්ථක ලෙස ක‍්‍රියා කරමින් ද මනා විනයක් සහිතව ජීවත් වීම හරහා රෝගය පාලනය කිරීමට සමත්ව ඇත. නව කොරෝනා වෛරස් සමග ජීවත් වීම අපගේ පාසල් හා ආර්ථික මර්මස්ථානවලට පහර දීමක් සිදුවන හෙයින් අප උත්සාහ කළ යුත්තේ ඉතා විද්‍යානුකූල ප‍්‍රවේශයක් මත කටයුතුකොට රෝගය මර්දනය කිරීමටත් ඉන් පසු ඇතිවන තත්ත්වයන්වලට සූදානම් වීම සඳහා රාජ්‍ය යාන්ත‍්‍රණය තුළ ප‍්‍රතිපත්ති සකස් කිරීමක් බව ඉතා පැහැදිලිය. මේ අනුව නව කොරෝනා වෛරස් දේශපාලන ක‍්‍රීඩාවක් බවට පත් නොකොට විද්‍යාඥයන්ට අවසන් කිරීමට අවස්ථාව ලබාදීම බලධාරීන්ගේ වගකීම වේ.

සිද්ධි සංඛ්‍යා ඉහළ යෑමට පටන් ගත් විට, ආසාදන හා මරණ අවම කිරීම සඳහා රටවල්වල විකල්ප ඉතා සීමිත විය. අධ්‍යාපන ආයතන වසා දැමීම, රැස්වීම් සීමිත වීම සහ අත්‍යවශ්‍ය ව්‍යාපාර වසා දැමීමෙන් පසු සම්පේ‍්‍රෂණය සැලකිය යුතු ලෙස පහත වැටී ඇති බව චීනයෙන් පිටත කරන ලද අධ්‍යයනවලින් පසුව තහවුරු විය. තවද, පර්යේෂකයන් අනාවැකි පළ කළේ, සීමාවන් පැනවීම ප‍්‍රමාද කළ නගරවලට වෛරසය පාලනය කිරීමට පෙර දීර්ග කාලයක් තිස්සේ සීමාවන් තබා ගත යුතු බවයි.

කොවිඩි 19 වෛරසය ලොව පුරා ව්‍යාප්ත වෙමින් පවතින හෙයින්, නව ප‍්‍රභේදයන් මතුවී ඇති අතර වසංගත රෝග විද්‍යාඥයන් සඳහා නව ප‍්‍රශ්න මතු කරයි. පර්යේෂකයන් පවසන්නේ එක්සත් රාජධානියේ ප‍්‍රථම වරට හඳුනාගත් ඊ.1.1.7 (VOC 202012/01 ලෙසද හැඳින්වෙන) වැනි මෙම නව ප‍්‍රභේදයන් වෛරසයේ පෙර පෙළපතට වඩා සම්පේ‍්‍රෂණය කළ හැකි හා වඩා දරුණු විය හැකි බවයි. එවැනි සොයාගැනීම් සම්පේ‍්‍රෂණය පිළිබඳ පෙර දත්ත මත පදනම් වූ මැදිහත්වීම් සඳහා ඇඟවුම් කරයි. නව ප‍්‍රභේදයන් හැසිරෙන විවිධ ක‍්‍රම පිළිබඳව සමාජ දුරස්ථභාවය වැනි මැදිහත්වීම් පිළිබඳ මාර්ග උපදේශ සංශෝධනයකර වඩාත් දැඩි කළ යුතුද යන්න වසංගත රෝග විද්‍යාඥයන්ට වඩාත් මෑත දත්ත මත Real time data පදනම්ව නැවත ඇගයීමට ලක් කළ යුතුය.

වසංගත රෝග විද්‍යාඥයන්ට ඇති තවත් නව අභියෝගයක් නම්, දැනට ලොව පුරා ව්‍යාප්තකර ඇති එන්නත් වෛරසයේ ව්‍යාප්තියට බලපාන්නේ කෙසේද යන්න මැන බැලීමයි. එන්නත් මගින් ප‍්‍රතිශක්තිය වැඩි කිරීම දැනටමත් ආරම්භකර ඇති රටවල් ඉතා ඉක්මණින් සීමාවන් ලිහිල් කිරීමට බලාපොරොත්තු වනු ඇත. වසංගත රෝග විද්‍යාඥයන් විසින් එන්නත් මගින් ප‍්‍රතිශක්තිය වැඩි කිරීමට දායකවන ප‍්‍රමාණය සහ අවස්ථාවල තත්ත්වය තහවුරු කිරීමට පෙර රටවල තත්ත්වය ලිහිල් නොකළ යුතුය.

වසංගතවේදය වෙනස් වෙමින් පවතී. COVID-19 වසංගතය වසංගත විද්‍යාව වෙනස්කර ඇත. COVID-19 අධ්‍යයනයට සෘජුවම සම්බන්ධවන බොහෝ ක්ෂේත‍්‍ර මෙන්ම, වසංගත රෝග විද්‍යාඥයන් දේශසීමා සහ කාල කලාප හරහා සහයෝගයෙන් කටයුතු කරයි. ඔවුන් අන්තර්ජාල දත්ත භාවිත කරමින් ඔවුන්ගේ දත්ත හුවමාරුකර ගනී –

මේ අතර පසුගියදා IHME Washington ආයතනය මෙරට සම්බන්ධව නිකුත් කළ වාර්තාව ආන්දෝලනාත්මක වුවද සෞඛ්‍ය මිනුම් හා ඇගයීම් ආයතනයේ- – Institute for Health Metrics and Evaluation

COVID-19 ප‍්‍රක්ෂේපණ කණ්ඩායමේ සාමාජිකයන් විසින් සිදු කරන ලද මෙම විශ්ලේෂණය මගින් සියලූ දත්ත සහ කේතවලට ප‍්‍රවේශය ඇතුළුව ප‍්‍රසිද්ධියේ ලබා ගත හැකි ඇගයීම් රාමුවක් හඳුන්වා දෙයි.

(http(//github.com/pyliu47/covidcompare ), COVID-19 මරණ අනාවැකිවල පුරෝකථන වලංගුභාවය තක්සේරු කිරීම සඳහා. ආකෘති කාර්ය සාධනය නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා රාමුව සහ ආශ‍්‍රිත විවෘත ප‍්‍රවේශ මෘදුකාංග පු ලෙස භාවිත කළ හැකි අතර නව මාදිලි නිකුත් වනවිට එය අඛණ්ඩ ආකාරයකින් යාවත්කාලීන වේ. මෙය අනාගතයේ දී තීරණාත්මක තීරණ සඳහා සලකා බැලිය යුතු ආකෘතීන් පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා දෙනු ඇත.

COVID-19 ආසාදන, රෝහල්ගත කිරීම් සහ මේ දක්වා සිදුවන මරණ පිළිබඳ IHME තක්සේරුව අනුව, නිල වශයෙන් වාර්තා කරන ලද COVID-19 මරණ අනුමාන සෑම ස්ථානයකටම පාහේ භාවිතකර ඇත. අද වනවිට, COVID-19 හේතුවෙන් සිදුවන මුළු මරණ සංඛ්‍යාව තක්සේරු කිරීම මත රඳා පවතින නව ප‍්‍රවේශයකට මාරු වී ඇත. මෙම නව ප‍්‍රවේශය අනුගමනය කිරීමට හේතු වූ හේතු කිහිපයක් තිබේ. මෙම හේතු අතර කාලයාගේ ඇවෑමෙන් පරීක්ෂණ ධාරිතාව රටවල් හා රටවල් තුළ කැපී පෙනෙන ලෙස වෙනස් වන අතර, එයින් අදහස් වන්නේ COVID-19 නිසා සිදුවන සියලූම මරණවලට සමානුපාතිකයක් ලෙස වාර්තා වූ COVID-19 මරණ රටවල් හා රටවල් තුළ කාලයත් සමඟ කැපී පෙනෙන ලෙස වෙනස්වන බවයි. මීට අමතරව, බොහෝ ඉහළ ආදායම් ලබන රටවල, COVID-19 හි වයස්ගත පුද්ගලයන්ගේ මරණ, විශේෂයෙන් දිගු කාලීන සත්කාර පහසුකම් වලදී, වසංගතයේ මුල් මාස කිහිපය තුළ වාර්තා වී නොමැත, මුළු COVID-19 මරණ අනුපාතය නිල වාර්තාවලට වඩා විශාල අගයකි.

සමස්ත COVID-19 මරණ අනුපාතය තක්සේරු කිරීමේ ප‍්‍රවේශය පදනම් වී ඇත්තේ අතීත ප‍්‍රවණතා සහ සෘතුමයභාවය මත පදනම්ව අපේක්ෂා කළ දෙයට සාපේක්ෂව වසංගත සතිය තුළ අතිරික්ත මරණ අනුපාතය මැනීම මත ය. කෙසේ වෙතත්, අතිරික්ත මරණ අනුපාතය මුළු COVID-19 මරණ අනුපාතයට සමාන නොවේ. වසංගතය හා වසංගතය සමඟ ඇති වූ සමාජ දුරස්ථ බව සම්බන්ධ සියලූ හේතුකාරක අතිරික්ත මරණ අනුපාතය බලපායි.

මෙම සාධක හය නම්: අ) මුළු COVID-19 මරණ අනුපාතය, එනම් COVID-19 ආසාදනයට සෘජුවම සම්බන්ධ සියලූම මරණ; (ආ) වසංගතය තුළ අවශ්‍ය සෞඛ්‍ය සේවා ප‍්‍රමාද වීම හෝ කල් දැමීම හේතුවෙන් මරණ සංඛ්‍යාව ඉහළ යෑම; ඇ) මානසික අවපීඩනය, මත්පැන් භාවිතය වැඩිවීම සහ ඔපියොයිඞ් භාවිතය වැඩි කිරීම ඇතුළු මානසික සෞඛ්‍ය ආබාධ හේතුවෙන් මරණ අනුපාතය වැඩිවීම; (ඈ) සමාජ දුරස්ථ බලතල හා සම්බන්ධ සංචලතාවයේ සාමාන්‍ය අඩුවීමක් හේතුවෙන් තුවාල අඩුවීම නිසා සිදුවන මරණ සංඛ්‍යාව අඩු වීම; (ඉ) අනෙකුත් වෛරස් සම්පේ‍්‍රෂණය අඩුවීම, විශේෂයෙන් ඉන්ෆ්ලූවෙන්සා, ශ්වසන සමමුහුර්ත වෛරසය සහ සරම්ප නිසා සිදුවන මරණ සංඛ්‍යාව අඩු වීම; සහ (ඊ) හෘද රෝග හා නිදන්ගත ශ්වසන රෝග වැනි සමහර නිදන්ගත තත්ත්වයන් නිසා සිදුවන මරණ සංඛ්‍යාව අඩු වීමයි. සමස්ත COVID-19 මරණ අනුපාතය නිවැරදිව තක්සේරු කිරීම සඳහා, වසංගතයේ ආරම්භයේ සිට සිදුවී ඇති මරණ අනුපාතය වෙනස් කිරීමේ මෙම සාධක හය දෙනාම සැලකිල්ලට ගනී.

Institute for Health Metrics and Evaluation විශ්ලේෂණය ප‍්‍රධාන පියවර හතරක් අනුගමනය කරයි. පළමුවෙන්ම, වසංගතය ආරම්භයේ සිට සතිපතා හෝ මාසිකව සිදුවිය හැකි මරණ වාර්තා වී ඇති සියලූම ස්ථාන සඳහා, අපේක්ෂිත මරණ අනුපාතයට සාපේක්ෂව මරණ සංඛ්‍යාව කොපමණ වැඩි වී ඇත්දැයි තක්සේරු කරයි. වෙනත් වචනවලින් කිවහොත්, ප‍්‍රමාණවත් දත්ත සහිත සෑම ස්ථානයකම අතිරික්ත මරණ අනුපාතය තක්සේරු කරයි. දෙවනුව, අධ්‍යයන පරාසයක් සහ වෙනත් සාක්ෂි සලකා බැලීම මත පදනම්ව, අතිරික්ත මරණ අනුපාතය බලපාන අනෙක් සාධක පහට සාපේක්ෂව සමස්ත COVID-19 මරණවලින් සිදුවන අතිරික්ත මරණ අනුපා